ببینید: ایران در پیروزی ریگان نقش داشت؟

مهرشاد ایمانی؛ سرویس تاریخ انتخاب: شاید باورش سخت باشد که یکی از مهم‌ترین دلایل پیروزی رونالد ریگان در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا ایران بوده است. چرایی‌اش هم بر می‌گردد به تسخیر سفارت آمریکا در سال ۵۸ و بازداشت طولانی‌مدت کارمندان سفارت تا سال ۵۹. در همان ایام بود که جیمی کارتر دور اول ریاست‌جمهوری‌اش به پایان رسیده بود و خود را مهیای دور دوم انتخابات می‌کرد. بزرگ‌ترین مشکل کارتر حتما ماجرای گروگان‌های آمریکایی بود. او نتوانسته بود مشکل را حل کند و افکار عمومی آمریکا گرچه در هر انتخابات بیشتر به مسائل داخلی اهمیت می‌دادند، اما اینبار حل و فصل ماجرای گروگان‌ها برایشان در اولویت قرار داشت. سال ۱۹۸۰ بود که ریگان به عنوان نامزد اصلی حزب جمهوری‌خواه در قطب مقابل کارتر قرار گرفت. در آن انتخابات مهم‌ترین موضوع آن بود که کدام یک از این دو نامزد می‌توانند از پس آزادکردن گروگان‌ها برآیند. ریگان، کارتر را متهم به کم‌کاری می‌کرد و کارتر هم از خود دفاع می‌کرد. در این گیرودار گروگان‌ها هنوز در تهران بودند و نه تنها مذاکرات پشت پرده بلکه عملیات نظامی آمریکا در طبس هم کارساز نبود. با این شرایط، موقعیت کارتر به شدت تضعیف شده بود. از یک سو متحد آمریکا یعنی شاه سرنگون شده و حکومتی ضدآمریکایی در خاورمیانه روی کار آمده بود از سوی دیگر کارمندان سفارت آمریکا در بازداشت نظام ایران قرار داشتند.

ریگان به هیچ وجه نمی‌خواست این وضعیت بغرنج دموکرات‌ها تغییر کند، زیرا می‌دانست به هر نحوی تا روز انتخابات گشایشی برای آمریکا ایجاد شود، به منزله پیروزی کارتر خواهد بود؛ به همین دلیل دست به کار شد و آن طور که گفته می‌شود پیامی به ایران فرستاد که گروگان‌ها را تا بعد از انتخابات آمریکا آزاد نکنید. این گزاره دو سال پیش در روزنامه نیویورک‌تایمز منتشر شد. این روزنامه به نقل از یک سیاستمدار قدرتمند سابق آمریکا نوشت که جان کانِلی فرماندار وقت تگزاس برای کمک به شکست کارتر در مقابل ریگان به تهران پیام داده بود که ۵۲ گروگان آمریکایی را تا قبل از انتخابات آزاد نشوند. آن طور که نیویورک‌تایمز می‌نویسد جان کانِلی در سال ۱۹۸۰ به همراه دوست و شاگرد سیاسی خود بن بارنز به مأموریتی در خاورمیانه می‌رود. موضوع آن سفر در آن زمان خصوصی توصیف شده بود، اما نیویورک تایمز به نقل از بارنز، رئیس سابق مجلس نمایندگان تگزاس، می‌نویسد که هدف اصلی این مأموریت ضربه زدن به مبارزات انتخاباتی جیمی کارتر بود.

جان کانلی خود در آن سال در مرحله مقدماتی از رونالد ریگان شکست خورده بود و به گفته آقای حالا سعی داشت با تضمین پیروزی آقای ریگان، وزیر خارجه یا وزیر دفاع شود که چنین هم نشد. مأموریت کانلی دیدار با تعدادی از رهبران کشور‌های خاورمیانه از جمله اردن، سوریه، لبنان، عربستان، و مصر در تابستان سال ۱۹۸۰ بود. او از رهبران این کشور‌ها خواست این پیام به ایران منتقل کنند: «گروگان‌های آمریکایی را تا پیش از انتخابات آزاد نکنید و در این صورت رونالد ریگان بعد از پیروزی معامله بهتری برای تهران خواهد داشت».

از طرفی آنطور که بارنز می‌گوید رئیس ستاد انتخابات ریگان هم بسیار مشتاق بود که گروگان‌ها بعد از انتخابات آزاد شوند. البته بارنز همه اینها را در حالی می‌گوید که مطرح می‌کند که مطمئن نیستم این پیام‌ها به دست ایران رسیده بود یا نه یا بر تصمیم جمهوری اسلامی ایران اثرگذار بود با خیر، اما در عین حال می‌پذید که اگر کارتر می‌توانست پیش از انتخابات گروگان‌ها را آزاد کند، شانس بسیار بالایی برای پیروزی به دست می‌آورد.

در همان ایام ستاد انتخاباتی کارتر ریگان و ستاد انتخاباتی‌اش را متهم کرد که تلاش‌های دولت برای آزادکردن گروگان‌ها را خنثی می‌کنند. این اتهام‌ها تا جایی پیش رفت که بعدتر کنگره آمریکا هم در این مورد تحقیقاتی انجام داد که نتیجه خاصی به دست نیامد ولی نیویورک تایمز می‌نویسد که رکورد‌های موجود در کتابخانه و موزه لیندون جانسون بخشی از روایت بارنز را تایید می‌کند.

در همین ایام در ایران هم یک اتفاق خاصی رخ داد که بر این شائبه‌ها دامن زد. روز پنجشنبه، ۸ آبان سال۵۹ بود قرار بود مجلس بالاخره در جلسه‌ای علنی به مسئله گروگان‌ها ورود کند و درباره‌اش تصمیم‌گیری کند؛ چه آنکه بنیانگذار انقلاب تصمیم در این‌باره را بر عهده مجلس گذاشته بود. جلسه هشت آبان امام برگذار نشد. خودداری تعدادی از نمایندگان از حضور در صحن مجلس، باعث شد تا جلسه از رسمیت بیفتد و به ناچار رئیس مجلس پس از یک ساعت انتظار، ختم جلسه را اعلام کرد. این نخستین باری بود که در جمهوری اسلامی گروهی از نمایندگان با آبستراکسیون مانع از رسیدن مجلس به حدنصاب قانونی برای تشکیل جلسه علنی می‌شدند. نکته قابل توجه در این بین آن است که انتخابات آمریکا سه‌شنبه ۱۳ آبان ۵۹ برگزار می‌شد؛ یعنی کمتر از یک هفته بعد از جلسه نیکه‌کاره مجلس. این شرایط باعث شد که برخی تحلیل‌ها بر این سمت برود که از اکثریت انداختن مجلس از سوی نمایندگان به انتخابات آمریکا ربط داشته است.

سرانجام مجلس در جلسه علنی روز یکشنبه، ۱۱ آبان ۵۹ و تنها دو روز مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا گزارش کمیسیون ویژه مأمور رسیدگی به وضع گروگان‌ها را بررسی و چند پیش‌شرط را برای آزادی گروگان‌ها مطرح کرد. شروطی از جمله تعهد و تضمین‌دادن آمریکا به دخالت نکردن مستقیم یا غیرمستقیم در امور جمهوری اسلامی ایران، آزادکردن سرمایه بلوکه‌شده ایران در آمریکا، لغو دعوای آمریکا علیه ایران و پس‌دادن اموال شاه به ایران.

پس از تصویب شرایط مجلس برای آزادی گروگان‌ها و ابلاغ آن به دولت، قبل از ظهر روز دوشنبه ۱۲ آبان ۵۹ یعنی یک روز پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، عبدالکریم غراید، سفیر الجزایر در تهران، با محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر ایران، دیدار و گفتگو کرد. در این ملاقات که مدت ۳۰ دقیقه طول کشید، مسئله گروگان‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بنا شد مسئله گروگان‌ها به عهده کشور الجزایر واگذار شود. در پی آن وزارت خارجه ایران متن تصویب‌شده مجلس را به سفارت جمهوری دموکراتیک خلق الجزایر در واشنگتن فرستاد، تا از طریق این سفارت که حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران در آمریکا بود تحویل مقامات این کشور شود. با همه اینها، اما نتیجه اصلی یعنی آزادکردن گروگان‌ها ۳۰ دی ۱۳۵۹ انجام شد؛ یعنی تقریبا دو ماه نیم بعد از انتخابات آمریکا و در شرایطی که رونالد ریگان توانسته بود کارتر را شکست دهد و رئیس‌جمهور تازه آمریکا شود.