همکاری ایران و امریکا در ماجرای باکو چگونه می تواند به مذاکرات صلح دو کشور منتهی شود؟

نشنال اینترست نوشت: با وجود دور دیگری از مذاکرات در بروکسل در ۱۵ ژوئیه، وضعیت در منطقه مورد مناقشه ی قره باغ کوهستانی، ناآرام است و درگیری بین ارمنستان و آذربایجان ادامه دارد. نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، در تلاش برای کاستن از تنش هایی که در حال شعله ور شدن است، قول داده که قره باغ کوهستانی را به عنوان خاک جمهوری آذربایجان به رسمیت بشناسد. مذاکرات آتی صلح بین باکو و ایروان به میزبانی ایالات متحده، برای تعیین سرنوشت منطقه حیاتی است. در حال حاضر پیشنهادها برای حفظ صلح، بر دو طرفی که مستقیما با هم در حال جنگ هستند متمرکز است، اما برای رسیدن به یک راه حل پایدار، حضور ترکیه که از آذربایجان حمایت می کند، و ایران که از ارمنستان حمایت می کند، در مذاکرات بالقوه آتی ضروری است.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: ترکیه با توجه به میراث فرهنگی و قومی مشترک و تمایل به حفاظت از حوزه نفوذ خود، مدتهاست که از ادعاهای ارضی آذربایجان در قره باغ حمایت می کند. در طول جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، ترکیه حمایت جسورانه تری از آذربایجان کرد و زیرساخت ها و کمک های تسلیحاتی، از جمله پهپادهای بیرقدار TB2 را در اختیار باکو گذاشت. حمایت آنکارا سبب شده باکو مواضع قاطع تری اتخاذ کند و تمایلی به امتیاز دادن نداشته باشد. این نگرش در سراسر درگیری های مرزی سپتامبر ۲۰۲۲ ادامه یافت. مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه مستقیما مداخله کرد و در توئیتر نوشت: ارمنستان باید از تحریکات خود دست بردارد و بر مذاکرات صلح و همکاری با آذربایجان تمرکز کند.

در این میان ایران نقشی اساسی در تداوم مناقشه قره باغ ایفا کرد. ارتش ایران و سپاه پاسداران، رزمایش نظامی گسترده‌ای را در مرز خود با جمهوری آذربایجان انجام داده اند. تهران نگران نفوذ اسرائیل در قفقاز است. باکو، سلاح و پهپادهایی با فناوری پیشرفته از اورشلیم دریافت کرده است و جمهوری آذربایجان ۴۰ درصد نفت مصرفی اسرائیل را تامین می کند. ایران همچنین نگران است که حمایت اورشلیم از باکو، فرصتی برای اسرائیل باشد تا از طریق پهپادهای تجسسی بر تهران نظارت داشته باشد. بعلاوه، اگر باکو بتواند کریدور حمل و نقل زمینی زنگزور که آذربایجان و ترکیه را از طریق جنوب ارمنستان به هم متصل می کند را ایجاد کند،  ایران ممکن است بیش از پیش در قفقاز منزوی شود.

کنار گذاشتن قدرت های منطقه ای از مذاکرات پیش رو برای صلح در قره باغ کوهستانی، اشتباهی نابخردانه خواهد بود. مذاکرات آتی قره باغ کوهستانی فرصتی را برای ارمنستان و ترکیه فراهم می کند تا گام های ملموسی برای پیگیری عادی سازی روابط بردارند. ایران نیز می تواند از این طریق با همسایه اش، جمهوری آذربایجان به صلح برسد.

توافق و مصالحه ترکیه و ایران می می تواند به عنوان راهی برای واشنگتن برای بهبود روابطش با آنکارا و تهران باشد. روابط ایالات متحده و ترکیه از اوایل دهه ۲۰۰۰ بدتر شده است. همچنین امریکا و ایران از زمان خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، شدیدا سرد و تیره شده است. در نتیجه، بحران هسته ای ایران بدتر شده و تهران اکنون مواد شکافت پذیر کافی برای تولید سلاح هسته ای در اختیار دارد.  واشنگتن و تهران از طریق همکاری بر سر قره باغ کوهستانی می توانند به طور بالقوه گفتگوهای صلح را در سایر زمینه ها از جمله عدم اشاعه هسته ای، احیا کنند.

در حالی که همکاری دیپلماتیک بین ایران و غرب ممکن است بعید به نظر برسد، همه طرف ها منافع آشکاری در پیشبرد صلح آذربایجان-ارمنستان دارند. شهروندان آذری ایران از این توافق خوشحال خواهند شد، ایالات متحده و فرانسه نیز محل زندگی تعداد قابل توجهی از ارمنی ها هستند و از این توافق استقبال می کنند. در صورت برقرای صلح، سرمایه گذاران امریکایی و اتحادیه اروپا منافع تجاری خود را در پروژه های انرژی آذربایجان حفظ می کنند. باکو به ساخت ۲۱۷۴ مایل خط لوله گاز طبیعی به اروپا از طریق گرجستان و ترکیه کمک کرده است. این پروژه ها برای موفقیت طرح انرژی اتحادیه اروپا و آذربایجان با هدف دوبرابر کردن واردات گاز بروکسل از آذربایجان تا سال ۲۰۲۷، حیاتی خواهند بود.

چه شرایطی صلح پایدار در قره باغ کوهستانی را تضمین می کند؟

ابتدا آذربایجان باید محاصره کریدور لاچین را متوقف کند. این محاصره، آزادی رفت و آمد ۱۲۰ هزار ارمنی قره باغ را محدود کرده و دسترسی آنها به غذا و دارو را تهدید کرده است. پایان دادن به محاصره، امتیاز مناسبی است و می تواند مشوق ارمنستان برای پذیرش قره باغ کوهستانی به عنوان قلمرو آذربایجان باشد.

حفاظت از جمعیت ارمنی در قره باغ کوهستانی نیز برای صلح پایدار حیاتی خواهد بود و نگرانی های ایروان در مورد تهدید بالقوه پاکسازی قومی را برطرف می کند. آزار و اذیت ارامنه قره باغ مطمئنا منجر به افزایش دخالت نظامی ایران و ترکیه در منطقه خواهد شد. ایالات متحده باید روشن کند که عدم تضمین امنیت ارامنه قره باغ، بر وضعیت باکو به عنوان یک شریک تجاری قابل اعتماد تأثیر منفی خواهد گذاشت.

اگر بتوان به این اهداف دست یافت، تعهد ایران و ترکیه به کاهش اقدامات تنش زا، از اینکه تنش های قره باغ به یک درگیری مهم تر تبدیل شود، جلوگیری می کند. از آنجایی که حافظان صلح روسی در فرونشاندن خشونت در منطقه ناکارآمد بوده اند، نیروهای حافظ صلح سازمان ملل، ضامن ایده آل و بی طرفی برای حفظ این شرایط هستند. 

ایالات متحده باید بداند که می تواند از مشارکت ترکیه و ایران در مذاکرات آتی صلح قره باغ، مزایای قابل توجهی به دست آورد. این نه تنها فرصتی برای گفتگوی آزاد در مورد بسیاری از موضوعات مهم است، بلکه می تواند احتمال صلح پایدار در منطقه قره باغ را به بالاترین سطح ممکن افزایش دهد.