گام بلند برای اعزام انسان به فضا با پرتابگر بومی «سلمان» – هشت صبح

خبرگزاری مهر، گروه سیاست- هادی رضایی: صبح امروز جدیدترین کپسول زیست فضایی کشورمان با پرتابگر بومی «سلمان» متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با موفقیت پرتاب شد.

این کپسول زیستی محموله علمی، پژوهشی و فناورانه در راستای تحقق نقشه راه طرح اعزام انسان به فضا است که به منظور توسعه و اکتساب فناوری‌های مورد نیاز در این راستا، به ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری از سطح زمین پرتاب و با موفقیت بازیابی شد.

با پرتاب موفق این کپسول ۵۰۰ کیلوگرمی که به سفارش سازمان فضایی ایران و توسط پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ساخته شده، توسعه فناوری‌های مختلف طرح اعزام به فضا شامل پرتاب، بازیابی، سامانه‌های کنترل سرعت و سپر ضربه‌گیر، طرح آیرودینامیک کپسول و چتر، سامانه‌های مربوط به کنترل و پایش شرایط زیستی و … با موفقیت مورد آزمایش قرار گرفت.

پرتابگر این کپسول که «سلمان» نام دارد هم اولین نسخه از این کلاس پرتابگرهاست که قابلیت پرتاب کپسول‌های زیستی با وزن نیم تُن را داراست و ارتقای قابل توجهی در پیشران، ویژگی‌های آیرودینامیکی و کنترل آن متناسب با محموله‌های زیستی یافته است. این پرتابگر کاملاً بومی توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع ساخته شده است.

با اینکه از ۱۷ سال گذشته، پرتاب کپسول‌های زیستی با هدف توسعه زیست فضا در کشور آغاز شده بود، اما این طرح چند سال متوقف شد. چند ماه پیش و بعد از یک دوره توقف فعالیت در این حوزه، «حسن سالاریه» رئیس سازمان فضایی ایران از سرگیری پرتاب کپسول‌های زیستی در سال جاری را از برنامه‌های این سازمان، اعلام کرد. امروز و بعد از گذشت چند ماه از این اظهار نظر، شاهد یک پرتاب موفق با همکاری مشترک وزارت دفاع و سازمان فضایی ایران، بودیم.

۹ گام ایران برای توسعه کاوشگرها

طراحی و ساخت اولین کاوشگر ایرانی و ورود به حوزه کاوشگرهای فضایی از آبان ۱۳۸۵ آغاز شد. این محموله به گونه‌ای طراحی شده بود که داده‌های ضروری، در زمان اوج‌گیری، ثبت و پس از بازگشت به جو و بازیابی در سطح زمین استخراج شوند. این محموله علمی تحقیقاتی به تجهیزات گوناگونی برای اندازه‌گیری شرایط محیطی، تله‌متری داده‌ها و همچنین ارسال برخط تصاویر مجهز بود.

در لحظات اولیه این مأموریت، محموله و حامل به صورت یکپارچه و بدون انحراف، مسیر پروازی خود را طی کردند و داده‌های سامانه تله‌متری و تصویرپرواز محموله، به صورت مطلوبی در ایستگاه زمینی دریافت می‌شد. پس از آن، ارتباط محموله با زمین قطع شد و کاوشگر در نزدیکی سکوی پرتاب، سقوط کرد.

دلیل ناتمام‌ماندن این مأموریت، اشکال ایجاد شده در اتصال بین محموله و حامل بود؛ بر این اساس مقرر شد تا قسمت‌های سازه‌ای این محموله شامل جایگاه اصلی قطعات، پوسته‌ها و بخش بازیابی مورد بازنگری قرار گیرند و محموله بعدی با اصلاحات لازم، آماده پرتاب شود.

کاوشگر ۲ دومین اقدام

دومین محموله کاوشگرها در آذرماه ۱۳۸۷ بعد از بهینه‌سازی عملکرد زیرسامانه‌ها با موفقیت پرتاب و بازیابی شد؛ محموله «کاوشگر ۲» بلافاصله بعد از پرتاب به ارسال داده و تصویر پرداخت و پس از رسیدن به ارتفاع اوج، با عملکرد مطلوب سامانه‌های کاهش سرعت و چترهای بازیابی، به سلامت به زمین بازگشت.

گام سوم کاوشگر ۳

سومین محموله کاوشگرهای فضایی، تحت عنوان «کاوشگر ۳» در بهمن‌ماه ۱۳۸۸ به فضا پرتاب شد. این کاوشگر توانست محفظه زیستی حامل موجودات زنده کوچک و پنج رده مختلف از سلول‌های بنیادی و سوماتیک را با خود به فضا ببرد؛ بدین ترتیب با اندازه‌گیری میزان رشد، مرگ‌ومیر و نحوه عملکرد سلول‌ها، تحت تأثیر شتاب و ارتعاش موجود در فازهای مختلف پرواز، اولین گام در شکل‌گیری تحقیقات زیست‌فضایی برداشته شد.

کاوشگر ۴

به دنبال پرتاب موفق کاوشگر ۳، مأموریت جسورانه و جدیدی برای اعزام یک موجود زنده انسان‌نما از خاک ایران به فضا تعریف شد. در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۹ «کاوشگر ۴» پرتاب شد و در این مأموریت اولین کپسول زیستی برای پشتیبانی حیات موجود زنده در شرایط فضایی، طراحی و ساخته شد. این محموله آزمایشی بدون موجود زنده به همراه کاوشگر تا لایه‌های فوقانی جو، در ارتفاع حدود ۱۳۵ کیلومتری بالا رفت و پس از حدود ۱۵ دقیقه، با عملکرد مناسب سامانه بازیابی به زمین بازگشت.

پرتاب کاوشگر ۴ با هدف تحقق بخشی از فرایند اکتساب فناوری‌های لازم برای ارسال موجود زنده به فضا و به منظور آزمودن عملکرد سامانه و تعدادی از زیرسامانه‌های مورد نیاز در تحقیقات زیست-فضایی صورت گرفت.

کاوشگر ۵

در فاصله کمتر از ۶ ماه پس از پرتاب موفق کاوشگر ۴، پنجمین کاوشگر با هدف ارسال موجود زنده تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین طراحی و ساخته شد و در ۱۶ شهریور ماه ۱۳۹۰ برای نخستین بار در ایران کاوشگر حامل یک موجود زنده انسان‌نما توسط یک پرتابگر حاوی سوخت جامد به فضا ارسال شد.

این کاوشگر به گونه‌ای طراحی شده بود که شرایط لازم برای زنده‌ماندن یک جاندار کوچک نظیر میمون را در مدت زمان مأموریت فراهم می‌کرد؛ بدین منظور کپسول زیستی به یک سامانه پشتیبان حیات شامل زیرسامانه تولید اکسیژن و حذف دی‌اکسید کربن و تجهیزات سنجش و ثبت پارامترهای محیطی و علائم حیاتی موجود زنده مجهز شد.

کاوشگر ۶

فعالیت‌های کاوشگر ۶ بلافاصله بعد از پرتاب محموله پنجم آغاز شد. هدف از این فعالیت‌ها، بهبود فناوری‌های مورد نیاز برای ارسال کاوشگرهای فضایی بود. کاوشگر اخیر که از مجموعه‌هایی همچون پشتیبانی حیات، رهگیری، بازیابی و تله‌متری تشکیل شده بود، در ۱۸ شهریور ۱۳۹۱ مورد آزمایش پرتابی قرار گرفت.

عملکرد مشاهده شده از سامانه‌های الکترونیکی، مکانیکی و آیرودینامیکی، در لحظه پرتاب این کاوشگر بسیار مطلوب بود و مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده فرآیند ارسال داده و تصویر از محموله کاوشگر بلافاصله بعد از پرتاب آغاز شد. علاوه بر آن کارکرد کپسول زیستی نیز در تمامی طول مسیر پرتاب مطلوب بوده، به گونه‌ای که بر اساس مشاهدات تصویری و داده‌های دریافتی، موجود زنده تا آخرین لحظات دریافت اطلاعات، زنده بود و ضربان قلب آن در محدوده مجاز قرار داشت.

کاوشگر پیشگام

در نهم بهمن ماه ۱۳۹۱ کاوشگر پیشگام توانست به کمک یک پرتابگر سوخت جامد، سرنشین خود را که میمونی از نژاد «رزوس» بود، تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین حمل کند و به سلامت فرود آورد. با اجرای این طرح ایران در ردیف معدود کشورهایی قرار گرفت که از توانمندی ارسال موجود زنده به فضای ماورای جو (ارتفاع بالاتر از ۱۰۰ کیلومتر) و بازگشت سالم آن برخوردار هستند. هدف از انجام این مأموریت، بررسی و مطالعه دقیق‌تر شرایط پروازی و اثر آن بر مجموعه‌های فنی محموله و زمینه‌سازی مناسب برای تحقیقات زیست‌فضایی کشور بود.

کاوشگر «پیشگام» که با مدیریت یکپارچه سیستمی و تلاش دانشمندان سازمان فضایی ایران ساخته شده است، با استفاده از حامل سازمان صنایع هوا فضا تا ارتفاع مورد نظر، پرتاب شد و پس از طی مراحل پیش‌بینی‌شده و رسیدن به سرعت، شتاب و ارتفاع مورد نظر، مجدداً به زمین بازگشته و موجود زنده این کاوشگر (میمون از نژاد رزوس) با موفقیت بازیابی شد.

کاوشگر پژوهش

به دنبال موفقیت کاوشگر پیشگام در ارسال اولین میمون فضایی ایران به فضا و در راستای تحقق بخشی از برنامه اعزام انسان به فضا، کارشناسان و پژوهشگران «پژوهشگاه هوافضا» آماده‌سازی کپسول فضایی دیگری برای ارسال دومین میمون فضایی ایران به فضا را در دستور کار قرار دادند. پرواز «فرگام» به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین، یعنی ۲۰ کیلومتر بالاتر از مرز فضا، پای ایران را برای دومین بار به حوزه کاوش‌های علمی فراجوی باز کرد.

این محموله سرنشین‌دار که «کاوشگر پژوهش» نام دارد، پس از بهبود و توسعه زیرسامانه‌های کاوشگر پیشین و افزایش قابلیت اطمینان آن، برای پرتاب با یک حامل سوخت مایع در روز شنبه، ۲۳ آذرماه ۱۳۹۲ آماده شد.

مطابق برنامه‌ریزی، «کاوشگر پژوهش» در این روز در پایگاه پرتاب‌های فضایی ایران واقع در سمنان، روی سکوی پرتاب مستقر شد و همان‌طور که انتظار می‌رفت، دومین میمون فضایی ایران را به فضای زیرمداری ارسال کرد و پس از مدت زمان حدود ۱۵ دقیقه سالم به زمین بازگرداند.