سند دخل و خرج کشور درراه بهارستان/بررسی بودجه۱۴۰۳ با مکانیسم جدید – هشت صبح

خبرگزاری مهر، گروه سیاست- زهرا علیدادی: قرار است دولت لایحه بودجه ۱۴۰۳ را فردا (سه‌شنبه ۳۰ آبان ماه) به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. البته روند ارائه و بررسی لایحه بودجه به مجلس نسبت به گذشته تغییر کرده است. تا پیش از این، مطابق ماده ۱۸۲ قانون آئین نامه مجلس شورای اسلامی، بررسی بودجه به صورت یک مرحله‌ای بود، به این ترتیب که دولت موظف بود لایحه بودجه را حداکثر تا پانزدهم آذر ماه هر سال به مجلس ارائه کند و نمایندگان هم به مدت ده روز فرصت داشتند تا پیشنهادات خود را به کمیسیون‌های تخصصی مجلس دهند. در مرحله بعد، کمیسیون‌های تخصصی مجلس حداکثر تا ۱۵ روز، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق ارسال کرده و کمیسیون تلفیق نیز به مدت ۱۵ روز، گزارش نهایی خود را تنظیم و به مجلس شورای اسلامی تقدیم می‌کرد و در نهایت در جلسه علنی مجلس کلیات بودجه بررسی می‌شد و اگر کلیات به تصویب وکلای ملت می‌رسید، در ادامه جزئیات لایحه بودجه در مجلس بررسی می‌شد.

دی ماه سال گذشته بود که مجلس شورای اسلامی با اصلاح آئین‌نامه داخلی مجلس، زمان ارائه لایحه بودجه از سوی دولت را تغییر داد و بر اساس مصوبه مجلس مقرر شد که ارائه لایحه بودجه به مجلس دومرحله‌ای شود. مطابق با این اصلاحیه، دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را در دو بخش به ترتیب زیر به مجلس تقدیم کند:

الف) ماده واحده مشتمل بر:

۱. احکام مورد نیاز برای اجرای بودجه کل کشور

۲. سقف منابع بودجه عمومی دولت به تفکیک درآمدها و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی و اجزای اصلی آنها از جمله: مالیات و حقوق و عوارض گمرکی، درآمد ناشی از فروش کالا، خدمات و حقوق مالکانه، منابع حاصل از فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی و گازی، منابع حاصل از واگذاری سهام، سهم‌الشرکه و اموال دولت و واگذاری اوراق مالی اسلامی

۳. ترازهای عملیاتی، سرمایه‌ای و مالی بودجه عمومی دولت

۴. فروض برآورد منابع و مصارف بودجه

دولت موظف است این بخش را حداکثر تا اول آبان هر سال به مجلس تقدیم کند. شاید این سوال در اینجا پیش آید که چرا دولت مطابق قانون عمل نکرد و مرحله اول بودجه ۱۴۰۳ را اول آبان ماه تقدیم مجلس نکرد که علت این مسئله آن است که با توجه به اینکه هنوز بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس نهایی نشده است، ارسال بودجه به مجلس به تأخیر افتاد.

داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه چند روز پیش در صحن مجلس درباره زمان ارسال لایحه بودجه سال آینده به مجلس، اعلام کرد: «بر اساس اصلاحیه آئین‌نامه داخلی مجلس، امسال باید بودجه را دو مرحله‌ای دهیم. بر این اساس مرحله اول بودجه که درباره کلیات و تبصره‌ها است باید تا اوایل آبان تحویل مجلس شود که ما این مرحله را آماده کرده‌ایم، اما نظر رئیس مجلس این بود که باید قانون برنامه هفتم را در بودجه سال آینده لحاظ کنیم به همین جهت بنا شد منتظر باشیم تا پس از تصویب برنامه هفتم، لایحه بودجه را جمع بندی کرده و به مجلس ارسال کنیم و فکر می‌کنم در این شرایط تا آخر آبان لایحه را به مجلس ارسال کنیم.»

روند بررسی بخش اول لایحه بودجه در مجلس

روند بررسی بخش اول لایحه بودجه هم به این صورت است که هیئت رئیسه مجلس موظف است پس از وصول این بخش، بلافاصله آن را برای اطلاع نمایندگان در «سامانه قانونگذاری و نظارت مجلس»، بارگذاری و به کمیسیون تلفیق و سایر کمیسیون‌ها ارجاع کند. کمیسیون تلفیق موظف است ظرف پنج روز گزارش خود را در مورد رد یا تأیید کلیات ماده واحده به هیئت رئیسه مجلس ارسال کند.

رسیدگی به کلیات ماده واحده در صحن مجلس هم مطابق بند «ج» ماده (۱۰۸) این قانون انجام می‌شود؛ در جلسه رسیدگی به کلیات، بعد از گزارش کمیسیون تلفیق، گزارش کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات در مورد کلیات به مدت ده دقیقه استماع می‌شود. چنانچه در این مرحله، کلیات ماده واحده به تصویب مجلس نرسد، دولت موظف است ظرف هفت روز، ماده واحده را با اصلاحات، مجدداً به مجلس تقدیم کند. در این صورت کمیسیون تلفیق دو روز فرصت دارد تا گزارش جدید رسیدگی به کلیات را به مجلس گزارش کند. در مقابل و در صورتی که کلیات ماده واحده به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون‌های مربوط ارجاع می‌شود. نمایندگان از زمان تصویب کلیات، پنج روز فرصت دارند پیشنهادات خود را در سامانه ثبت کنند.

پس از آن هر کمیسیون موظف است ضمن اطلاع‌رسانی به نمایندگان پیشنهاددهنده حداکثر ظرف پنج روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) به پیشنهادهای نمایندگان رسیدگی و گزارش کمیسیون مربوط را به کمیسیون تلفیق ارسال کند. کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف ده روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) به پیشنهادهای واصله از کمیسیون‌ها رسیدگی و گزارش آن را در سامانه بارگذاری کند.

پس از بارگذاری گزارش کمیسیون تلفیق، کمیسیون‌ها و نمایندگان می‌توانند ظرف سه روز پیشنهادهای خود را در مورد گزارش کمیسیون تلفیق ثبت کنند. در زمان مطرح شدن گزارش کمیسیون تلفیق در صحن علنی، ابتدا پیشنهادهای کمیسیون‌ها و سپس پیشنهادهای نمایندگان مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و در مورد آن رأی‌گیری می‌شود. همچنین در کمیسیون تلفیق و در صحن، ابتدا به پیشنهادهای مربوط به منابع و سپس به سایر پیشنهادها رسیدگی می‌شود.

مهلت مجلس برای رسیدگی به بخش اول لایحه بودجه از زمان وصول حداکثر دو ماه است. پس از اتمام رسیدگی بخش اول لایحه بودجه، مصوبه مجلس به شورای نگهبان ارسال و پس از تأیید آن شورا به دولت ابلاغ می‌شود.

ب) جداول تفصیلی مشتمل بر ارقام بودجه

مرحله دوم ارائه لایحه بودجه به مجلس به این صورت است که دولت موظف است حداکثر ده روز از زمان ابلاغ بخش اول قانون بودجه، جداول تفصیلی بودجه را به همراه نسخه الکترونیکی به مجلس ارسال کند. سنجه‌های ارزیابی برنامه‌های قوه مقننه، قوه قضائیه، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های مستقلی که عالی‌ترین مقام آن را رئیس‌جمهور منصوب می‌کند، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، نیروهای مسلح، نهادهای زیر نظر مقام معظم رهبری و نهادهای مصرح در قانون اساسی باید ضمیمه جداول تفصیلی باشد.

هیئت رئیسه مجلس موظف است بلافاصله پس از وصول این بخش، آن را برای اطلاع نمایندگان در سامانه بارگذاری و بخش‌های مربوط به هر کمیسیون را ارجاع کند. نمایندگان پنج روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود را در رابطه با جداول در سامانه ثبت کنند. پیشنهادهای نمایندگان در کمیسیون‌ها، کمیسیون تلفیق و صحن مجلس با اولویت رسیدگی به جداول مربوط به منابع بودجه عمومی دولت و منابع و مصارف دستگاه‌ها و نهادهای مذکور، به تفکیک برنامه‌های عملیاتی آنها مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

در این بخش فقط به ارقام و اعداد جداول بدون تفکیک کلیات و جزئیات رسیدگی می‌شود و هیچ حکمی در این مرحله قابل بررسی و تصویب نیست و پیشنهادها نیز نباید مغایر قوانین جاری و مصوبه بخش اول باشد. مهلت مجلس برای رسیدگی به بخش دوم از زمان وصول حداکثر به مدت چهل روز است.

یک نکته مهم دیگر آن است که چنانچه در هنگام رسیدگی به گزارش کمیسیون تلفیق درباره جزئیات ماده واحده یا جداول تفصیلی بودجه، مصوبه کمیسیون تلفیق در صحن مجلس رأی نیاورد، کمیسیون مزبور موظف است حداکثر ظرف سه روز (بدون احتساب تعطیلات رسمی) گزارش جدید خود را به مجلس ارائه کند. در این مرحله نمایندگان یک روز فرصت دارند تا پیشنهادهای خود را در مورد تغییرات کمیسیون تلفیق ثبت نمایند.

طبق گفته رئیس مجلس شورای اسلامی، دو مرحله‌ای شدن ارائه و بررسی لایحه بودجه در مجلس یکی از اقدامات مجلس برای اصلاح ساختار بودجه بوده است. محمدباقر قالیباف در این زمینه، می‌گوید: «مجلس یازدهم برای نخستین بار فرایند بررسی لایحه بودجه را از یک مرحله‌ای تغییر داد و دو مرحله‌ای کرد تا با تصویب دو مرحله‌ای لایحه بودجه، اقدامات جدی‌تر و موثرتری برای کنترل سقف بودجه که یکی از عوامل مؤثر در مهار تورم است، انجام شود و امیدواریم با اجرای دقیق این فرایند، نتایج آن در بودجه ریزی‌های آینده به تدریج آشکار شود.»