تحریم‌ها و FATF، دو مانع اصلی توسعه بندر چابهار؛ دولت پزشکیان چگونه می‌تواند موانع اصلی را کنار بزند؟ / آیا آمریکا ممکن است منافع اقتصادی‌ای را که ایران از چابهار کسب می‌کند نادیده بگیرد؟
محمد سلامی تحلیلگر پاکستانی انستیتوی بین المللی تحلیل های استراتژیک جهانی در اسلام آباد در پایگاه اینترنتی موسسه استیمسون نوشت: در ماه می، وزیر کشتیرانی و آبراه های هند و وزیر راه و شهرسازی ایران قرارداد ده ساله تجهیز و بهره برداری از بندر چابهار در ساحل دریای عمان را به امضا رساندند. به موجب این موافقتنامه قرار است هند ۱۲۰ میلیون دلار در توسعه زیرساخت های پایانه شهید بهشتی این بندر سرمایه گذاری کند و یک خط اعتباری ۲۵۰ میلیون دلاری برای ایران بگشاید.
به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: هدف هند از امضای این قرارداد تقویت تجارت با کشور محصور در خشکی افغانستان و کشورهای آسیای میانه است. با تجهیز و بهره برداری از بندر چابهار، هند می تواند به چند هدف دیگر از جمله دور زدن چین، رقابت با بندر گوادر پاکستان و افزایش نفوذ خود در افغانستان دست یابد. اما در این مسیر چالش هایی از جمله تحریم های اقتصادی آمریکا و احتمال تنش با چین و پاکستان به رغم روابط خوب این کشورها با تهران متصور است.
مانع اصلی، تحریم های دولت آمریکا علیه ایران از جمله قرار گرفتن نام تهران در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (اف ای تی اف) (یک نهاد ناظر در زمینه مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریزم) و عدم دسترسی ایران به سیستم پرداخت های بین المللی سوئیفت است. ایران همچنین از انجام معاملات دلاری منع شده است. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران در جریان کارزار انتخاباتی خود به این موضوعات اشاره کرد، اما توانایی وی برای حل این مشکلات محل تردید است.
همچنین موانع لجستیکی نظیر تاخیر ایران در تکمیل دو خط ریلی چابهار به زاهدان و رشت به آستارا نیز که برای انتقال محموله های باری از بندر و اتصال به کوریدور بین المللی مواصلاتی شمال-جنوب ضروری است، می تواند این پروژه را با چالش مواجه نماید.
مسئله دیگر به چین مربوط می شود. در سال ۲۰۲۱ ایران و چین توافقی ۲۵ ساله را امضا کردند که یک موافقتنامه شراکت ۴۰۰ میلیارد دلاری است. این توافق موجب مطرح شدن این گمانه زنی شد که چین ممکن است در چابهار یا هم در چابهار و هم در گوادر سرمایه گذاری کند که تنها حدود صد مایل با یکدیگر فاصله دارند. از آنجایی که هند تنها در اسکله شهید بهشتی و پایانه شهید کلانتری سرمایه گذاری کرده، فضا برای مشارکت چینی ها در چابهار فراهم هست. اما تاکنون تهران حمایتی را که انتظار داشته از پکن دریافت نکرده است.
چین در فاصه سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ تنها ۶۱۸ میلیون دلار در پروژه های ایرانی سرمایه گذاری کرده که بخش اعظم آن مربوط به بخش ساخت و ساز بوده است. این در حالی است که میزان سرمایه گذاری چین در عربستان، عراق، کویت، قطر، امارات و عمان به ترتیب به ۲۲.۵، ۱۳، ۴.۶، ۱.۸، ۱۹.۳ و ۲.۵ میلیارد دلار رسیده است. حتی سرمایه گذاری چین در کشور ذره ای بحرین بیش از دو برابر سرمایه گذاری این کشور در ایران بوده است.
مواضع دیپلماتیک چین نیز موجب آزردگی خاطر ایران شده است. در نشست اخیر با کشورهای عربی، چین پای بیانیه ای را امضا کرد که کنترل ایران بر سه جزیره کوچک در خلیج فارس را که مورد ادعای امارات است زیر سوال می برد
رقابت بین چابهار و گوادر نیز از اهمیت برخوردار است.
چین متعهد شده که ۶۲ میلیارد دلار در بندر گوادر سرمایه گذاری انجام دهد، در حالی که هند کمتر از نیم میلیارد دلار در بندر چابهار سرمایه گذاری خواهد کرد. به علاوه، ظرفیت های پیش بینی شده برای این دو بندر کاملا متفاوت است. انتظار می رود ظرفیت بارگیری و تخلیه محموله های باری در بندر گوادر تا سال ۲۰۳۰ به ۴۰۰ میلیون تن در سال برسد، در حالی که این پیش بینی برای بندر چابهار تنها ۱۰ تا ۱۲ میلیو تن است.
هدف چین اتصال بندر گوادر واقع در جنوب غرب پاکستان به منطقه سیجیانگ در شمال غرب چین از طریق شبکه ای از جاده ها، مسیرهای ریلی و خطوط لوله است.
موضع آمریکا در قبال چابهار پرنوسان بوده است. زمانی که نظامیان آمریکایی در افغانستان حضور داشتند واشنگتن از این پروژه حمایت ضمنی می کرد اما از زمان خروج نیروهای این کشور از افغانستان در سال ۲۰۲۱و بازگشت حکومت طالبان، آمریکا علاقه چندانی به آن نشان نمی دهد. تنها چند ساعت پس از امضای موافقتنامه چابهار بین ایران و هند جانشین سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به مقام های هندی هشدار داد که «هر کس انعقاد توافقات تجاری با ایران را مد نظر قرار می دهد باید از ریسک احتمالی تحریم ها آگاه باشد.»
از سوی دیگر آمریکا چابهار را برای کم اثر نمودن ابتکار کمربند و جاده چین مفید می داند. واشنگتن تلاش دارد تا این پروژه مواصلاتی بین المللی چین را که از طریق پاکستان به آسیای میانه، روسیه و کشورهای اروپایی می رسد تضعیف کرده و به حاشیه براند و در عین حال از ابتکاراتی که از هند اغاز و از طریق ایران و آسیای میانه به اروپا می رسد حمایت نماید. به همین علت آمریکا ممکن است منافع اقتصادی ای را که ایران از چابهار کسب می کند نادیده بگیرد.
برای هند چابهار می تواند به عنوان ضربه گیری در برابر فشارهای اقتصادی آمریکا عمل کند. هند که قصد دارد تا پایان دهه جاری میلادی به سومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شود، عضو بریکس و سازمان همکاری شانگهای است و به رغم تحریم های آمریکا بر سر جنگ اوکراین از روسیه نفت وارد می کند. هند همچنین حاضر نشد به ائتلاف به رهبری امریکا برای مقابله با حملات حوثی ها به کشتیرانی بین المللی در دریای سرخ بپیوندد.
هند همچنین به دنبال برقراری توازن در روابط با ایران و اسرائیل است. در عین حالی که هند موافقتنامه چابهار را به امضا رسانده، گروه آدانی این کشور ۱.۲ میلیارد دلار در بندر حیفای اسرائیل سرمایه گذاری کرده است.
برای ایران هر گونه سرمایه گذاری خارجی اتفاقی مثبت تلقی می شود. ایران که زیر فشار تحریم ها، فساد و مدیریت ناکارآمد قرار دارد، از نظر بانک جهانی به لحاظ عملکرد لجستیکی در زمره فقیرترین کشورهای جهان قرار دارد. سال گذشته در این شاخص ایران از بین ۱۳۹ کشور جهان در رتبه ۱۲۳ قرار گرفت که پایین ترین رتبه در میان همسایگانش به استثنای افغانستان است. حتی عراق بالاتر از ایران در رتبه ۱۱۵ قرار گرفت.
