ایران در دوران ریاست جمهوری پزشکیان؛ تلاش برای ایجاد تغییر بدون به چالش کشیدن نهاد قدرت

دکتر انیس بصیری تبریزی تحلیلگر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتهم هاوس در مطلبی نوشت: مسعود پزشکیان، نماینده اصلاح طلب و کمتر شناخته شده مجلس و جراح قلب، در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری اخیر ایران با کنار زدن ۵ رقیب محافظه کار خود به عنوان نهمین رئیس جمهور ایران انتخاب شد. 

به گزارش گروه بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: پیروزی پزشکیان و روند رقابت‌های انتخاباتی حاوی نکات و درس‌های مهمی درباره فضای سیاست داخلی ایران و مسیر آینده پیش روی این کشور است.

انتخابات اخیر چه چیزی را درباره ایران نشان می‌دهد؟

اولا، قطع ارتباط بین نهاد قدرت و جامعه ایران هرگز تا این حد ملموس نبوده است. در دور نخست، تنها ۳۹ درصد از واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند که پس از حضور کمرنگ مردم در انتخابات پارلمانی ماه مارس، یک مشارکت حداقلی بی سابقه در طول ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری ایران به شمار می‌رفت.

در دور دوم، زمانی که پزشکیان و کاندیدای تندرو، سعید جلیلی در عرصه رقابت باقی ماندند، حدود ۴۹.۸ درصد از واجدین شرایط در رای گیری شرکت کردند که این رقم نیز یکی از پایین‌ترین آمار‌های مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران به شمار می‌رود. کارزار انتخاباتی پزشکیان در دور دوم تلاش کرد جوانان و جمعیت سرخورده‌ای را که دور نخست انتخابات را تحریم کرده بودند برای مشارکت قانع نماید، اما نتایج دور دوم نشان دهنده میزان عدم همراهی و نارضایتی مردم بود.

ثانیا، به نظر می‌رسد که اختلاف نظر و دو قطبی مرسوم بین اصلاح طلب و محافظه کار دست کم در دور نخست دیگر چندان پررنگ و تعیین کننده نبود. کارزار انتخاباتی تحت تاثیر رقابت جدی در درون اردوگاه محافظه کار بین سعید جلیلی تندرو و محمد باقر قالیباف، گزینه محافظه کار سنتی قرار داشت.

به رغم فشار‌ها به اردوگان اصولگرایان برای متحد شدن حول یک کاندیدای واحد جهت اجتناب از پراکنده شدن آرا، هیچ یک از دو کاندیدای اصلی این جریان حاضر به کناره گیری نشدند. قالیباف پس از عدم راه یابی به دور دوم از جلیلی حمایت کرد، اما همه حامیان وی از نظر کاندیدای مورد حمایتشان تبعیت نکردند. نتایج انتخابات نشان می‌دهد که حداقل بخشی از رای دهندگان قالیباف به سمت پزشکیان متمایل شدند و به پیروزی وی کمک کردند.

ثالثا، کسانی که طرفدار تغییر بودند موفق شدند بر کسانی که طرفدار حفظ وضعیت موجود بودند غلبه نمایند. این اتفاق به رغم بی تفاوتی گسترده مردم نسبت به انتخابات، تلاش‌ها علیه نارضایتی‌ها و به حاشیه رانده شدن چهره‌های کلیدی اصلاح طلب و اعتدال گرا رخ داد. تقاضا برای اصلاح، ولو به شکلی اندک از درون نظام سیاسی ایران همچنان واقعیتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

تغییر، اما نه خیلی بنیادین
سوابق پزشکیان و اظهارات وی در جریان رقابت‌های انتخاباتی نشان می‌دهد که هر چند او به دنبال انجام برخی تغییرات خواهد بود، اما تلاش نخواهد کرد که وضعیت موجود را دستخوش تحولاتی بنیادین نماید. در جریان مناظرات، او هرگز تداوم نظام سیاسی ایران را زیر سوال نبرد.

نهاد قدرت پزشکیان را تهدیدی برای خود تلقی نمی‌کند. احتمالا به همین دلیل بوده که شورای نگهبان در وهله اول با کاندیداتوری وی موافقت کرد و او اولین کاندیدای اصلاح طلبی لقب گرفت که از زمان پایان دولت خاتمی در سال ۲۰۰۵ اجازه شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را پیدا می‌کرد.

پزشکیان در قالب شعار انتخاباتی خود، “برای ایران” وعده داد که صدای کسانی باشد که صدا ندارند، علیه سرکوب معترضان سخن گفت و از آزادی انتخاب پوشش زنان حمایت کرد.

پزشکیان احتمالا در دولتش تلاش خواهد کرد نظر جمعیت ناراضی‌ای را که در سال‌های گذشته نحوه حکومتداری اصلاح طلبان و اعتدالگرایان را به چشم خود دیده و شاهد تغییرات ملموسی در زندگی روزمره خود نبوده اند، جلب نماید. چنین اقداماتی احتمالا شامل پایان دادن به محدودیت‌های اینترنت و گسترش برخی از آزادی‌های اجتماعی از جمله در زمینه حقوق زنان و اقلیت‌ها خواهد بود.

در حوزه سیاست خارجی، تمرکز اظهارات و شعار‌های پزشکیان معطوف تاکید بر ضرورت تعامل با غرب از جمله در موضوع هسته‌ای بود تا از این طریق رفع تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی کشور و فاصله گرفتن کشور از جنگ منطقه‌ای محقق شود.

وی همچنین از رویکرد دولت رئیسی در بهبود روابط با کشور‌های عربی منطقه تمجید کرد و این سیگنال را ارسال نمود که در مسائلی غیر از روابط با غرب، احتمالا به طور کلی سیاست دولت قبلی را تداوم خواهد بخشید.

اولین چالش‌هایی که او بلافاصله با آن‌ها مواجه خواهد شد، انتخاب اعضای کابینه است که می‌تواند تضمین کننده اجرای دستور کار سیاسی وی باشد؛ البته این گزینه‌ها باید به تایید پارلمان تحت کنترل محافظه کاران برسند که این اقدام مقداری زمان خواهد برد. سیگنال‌های ارسال شده نشان می‌دهد که اردوگاه اصلاح طلبان هنوز فهرستی از گزینه‌های مدنظر آماده نکرده، زیرا با توجه به نتیجه غیرمنتظره انتخابات و پیش بینی‌های قبل از سانحه سقوط هلی کوپتر حامل رئیسی، انتظار می‌رفت که اصولگرایان حداقل تا ۵ سال دیگر در قدرت باقی بمانند.

به محض انتصاب اعضای کابینه، چالش اصلی از ناحیه محافظه کاران برای دولت پزشکیان ایجاد خواهد شد. هرچند آن‌ها در حال حاضر در درون خود دچار اختلاف نظر هستند، اما احتمالا در ماه‌های آتی و در مواجهه با تهدید ناشی از بازگشت اصلاح طلبان به قدرت متحد خواهند شد. آن‌ها احتمالا از تمام نهاد‌های انتصابی و انتخابی تحت کنترل خود برای تضعیف اقدامات پزشکیان استفاده خواهند کرد، به ویژه زمانی که احساس کنند این اقدامات قدرت و منافع آن‌ها را تهدید می‌کند.

در همین چهارچوب، بهبود روابط با غرب یک ماموریت دشوار خواهد بود، زیرا اکثر چهره‌های محافظه کار انجام هرگونه توافق یا گفتگویی با ایالات متحده را به مثابه یک تهدید تلقی می‌کنند.

این در حالی است که ایران در منطقه با چالش‌های ناشی از افزایش تنش‌ها با اسرائیل مواجه است و در سطح جهانی نیز عدم قطعیت ناشی از انتخابات ماه نوامبر ریاست جمهوری امریکا و موضع کلی غرب نسبت به ایران با توجه به نتایج انتخابات‌های اخیر در اروپا منافع ایران را تحت شعاع خود قرار می‌دهد.

از این جهت پزشکیان وظیفه‌ای بس دشوار پیش رو دارد. اما با توجه به عدم تمایلش برای به چالش کشیدن هسته سخت قدرت و اینکه وی در مقطعی به قدرت رسیده که جمهوری اسلامی نیازمند بازیابی مشروعیت از دست رفته خویش است، ممکن است او بتواند برخی تغییرات ضروری، اما محدود را را به سرانجام برساند.