واکاوی نگاه راهبردی فولاد مبارکه به بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف
بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف، امروز یکی از مفاهیم کلیدی در توسعه پایدار و پیشرفت اقتصادی سازمان‌ها و حتی جوامع به شمار می‌آید و کمتر کسی است که از اهمیت، ضرورت و نقش تعیین‌کننده این شاخص‌ها آگاه نباشد.
در متن حاضر، خبرنگار فولاد، در مصاحبه با یاسر حاجی‌حیدری، مدیر برنامه‌ریزی و کنترل تولید و سید امیر طباطبائیان، مدیر انرژی و سیالات فولاد مبارکه، نگاه و دستاوردهای این مجموعه بزرگ فولادی کشور را در زمینه بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف جویا شده است.
به نظر شما بهره‌وری در فولاد مبارکه چه جایگاهی دارد؟
حاجی‌حیدری:
بهره‌وری در فولاد مبارکه نه‌تنها یک شاخص عملکردی، بلکه یک فلسفه راهبردی و رویکرد فراگیر در کلیه سطوح سازمانی تلقی می‌شود. همچنین به‌عنوان ابزار تحقق تعالی سازمانی و ارزش‌آفرینی پایدار برای ذی‌نفعان، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. معتقدم بهره‌وری، هنر و علمِ استفاده بهینه از تمامی منابع در دسترس اعم از نیروی انسانی، تجهیزات، انرژی، مواد اولیه، فناوری و سرمایه است. این رویکرد به ما کمک کرده است تا در شرایط متغیر اقتصادی و بین‌المللی، ضمن حفظ پایداری تولید، هم‌راستا با مأموریت سازمانی، نقش خود را در توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کشور ایفا کنیم.
در فضای رقابتی امروز، بهره‌وری دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه ضرورتی برای بقا، رشد و نوآوری است. در دنیای امروز، تنها شرکت‌هایی در رقابت جهانی موفق خواهند بود که بتوانند با حداقل منابع، حداکثر ارزش را خلق کنند. در همین راستا، ارتقای بهره‌وری برای ما ابزار دست‌یابی به رشد پایدار، حفظ محیط زیست، افزایش کیفیت محصولات و جلب رضایت مشتریان و کاهش مصارف و ضایعات است. فولاد مبارکه بهره‌وری را در چارچوب برنامه‌های کلان بهره‌برداری، توسعه سرمایه انسانی و تحول دیجیتال معنا کرده و در مسیر نهادینه کردن این مهم گام‌های مؤثری برداشته است.
درباره اقدامات راهبردی در ارتقای بهره‌وری نیروی انسانی و تجهیزات توضیح دهید.
حاجی‌حیدری:
فولاد مبارکه در حوزه منابع انسانی، تمرکز ویژه‌ای بر طراحی و پیاده‌سازی نظام‌های ارزیابی عملکرد دارد. این نظام‌ها بر پایه شاخص‌های کلیدی بهره‌وری بنا شده‌اند و سطوح فردی، واحدی و سازمانی را به‌صورت یکپارچه پوشش می‌دهند. همچنین در راستای ارتقای مهارت‌های کارکنان، برنامه‌هایی با عنوان توسعه شایستگی برای کارکنان و مدیران در سطوح مختلف تدوین و اجرا شده است. این برنامه‌ها، با هدف توانمندسازی و ایجاد مسیر رشد حرفه‌ای طراحی شده‌اند.
یکی از اقدامات مؤثر شرکت در زمینه فرهنگ‌سازی، ترویج روحیه مشارکت فعال از طریق نظام پیشنهاد‌ها، پروژه‌های بهبود مستمر مانند کایزن و همچنین تشکیل تیم‌های کاری حل مسئله بوده است. این فعالیت‌ها باعث شده کارکنان بیش‌ازپیش در فرایندهای بهبود بهره‌وری نقش‌آفرینی کنند. در کنار آن، مدل‌های تعالی سازمانی ازجمله EFQM مبنای ارزیابی‌های سالانه قرار گرفته تا شکاف‌های موجود در بهره‌وری را به شکل سیستماتیک شناسایی و برطرف شود. اجرای طرح‌های انگیزشی و شناسایی عملکردهای برتر، بخش جدایی‌ناپذیر استراتژی شرکت برای تقویت فرهنگ بهره‌وری است و تلاش شده با الگوسازی و قدردانی از عملکردهای شاخص، روحیه مشارکت و انگیزه درونی در سازمان تقویت گردد.
این موضوع در حوزه سیستم‌ها و تجهیزات چگونه است؟
حاجی‌حیدری:
شرکت فولاد مبارکه در بخش سیستم‌ها و تجهیزات، با بهره‌گیری از دانش شرکت‌های بزرگ دنیا مانند PSI و دانش و تجارب کارکنان و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، اقدام به طراحی سیستم‌های پیشرفته برنامه‌ریزی و کنترل تولید کرده و علاوه بر کنترل بهینه جریان مواد و سفارش‌ها، گام‌های مؤثری در جهت افزایش ضریب خوش‌قولی تحویل محصول به مشتری برداشته است. همچنین این شرکت برنامه‌های نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه و پیش‌بینانه را با هدف کاهش توقفات اضطراری و افزایش عمر مفید تجهیزات پیاده‌سازی کرده است. از طرفی در برخی نواحی، سامانه‌های مانیتورینگ آنلاین عملکرد تجهیزات را با بهره‌گیری از فناوری‌های Industry 4.0 توسعه داده که تأثیر قابل‌توجهی در تصمیم‌گیری‌های سریع و دقیق داشته است. نوسازی و ارتقای خطوط تولید همواره یکی از اولویت‌های شرکت بوده و تلاش شده با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، بهره‌وری فرایندها به سطح بالاتری برسد. فولاد مبارکه با استفاده از ابزارهای تحلیل داده و رویکردهای Lean Manufacturing و Six Sigma، تصمیم‌گیری‌ها را مبتنی بر داده‌ها ساخته تا دقت و اثربخشی آن‌ها بهبود و افزایش یابد. نگاه سیستمی، هم‌افزایی بین بخش‌های مختلف و بهره‌گیری از رویکردهای نوین، ازجمله عوامل اساسی در دست‌یابی به بهره‌وری پایدار در صنعت فولاد به شمار می‌آید.
درباره سیر تحولی بهره‌وری در فولاد مبارکه از آغاز تا امروز توضیح دهید.
حاجی‌حیدری:
از آغاز فعالیت فولاد مبارکه، شرکت همواره مسیر تحول بهره‌وری را با نگاهی هدفمند و گام‌هایی پیوسته دنبال کرده است. در سال‌های ابتدایی راه‌اندازی، تمرکز اصلی بر تثبیت ظرفیت تولید، بهبود کیفیت محصولات و آموزش نیروی انسانی معطوف بود تا زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری پایدار فراهم شود.
با ورود به دهه دوم، رویکرد شرکت به سمت بهبود مستمر در فرایندهای عملیاتی تغییر یافت. کاهش ضایعات، افزایش بهره‌وری و آغاز پروژه‌های مهندسی مجدد، بخش مهمی از برنامه‌های توسعه‌ای این دوره را شکل داد.
در دهه سوم، فولاد مبارکه با تدوین برنامه‌های جامع بهره‌وری و بهره‌گیری از مدل‌های تعالی سازمانی، گام بلندی در مسیر نهادینه‌سازی نظام‌های مدیریتی نوین برداشت. بخشی از فرایندها نیز در همین دوره به سمت دیجیتالی شدن حرکت کرد تا بستر لازم برای توسعه‌های آینده فراهم شود.
امروز تمرکز ویژه بر تحول دیجیتال، هوشمندسازی تولید، کاهش شدت انرژی و استفاده از تحلیل‌های پیشرفته جهت تصمیم‌گیری علمی در مسیر دست‌یابی به بهره‌وری پایدار و نسل جدیدی از تولید صنعتی است و به نظر من، فولاد مبارکه در مقایسه با تولیدکنندگان داخلی، از حیث ساختار مدیریتی، سطح اتوماسیون، میزان بهره‌برداری از فناوری‌های نوین و اجرای پروژه‌های بهره‌وری، در جایگاهی برتر قرار گرفته و به‌عنوان الگو مطرح شده است.
ارزیابی شما از نقش مدیریت و کارکنان در بهره‌وری چیست؟
حاجی‌حیدری:
بدون تردید در فولاد مبارکه، مشارکت کارکنان در تمامی سطوح سازمانی، مهم‌ترین عامل در تحقق بهره‌وری و کنترل هزینه‌ها شناخته می‌شود. رویکرد شرکت، توانمندسازی نیروی انسانی و ایجاد بستری برای مشارکت هوشمندانه در تصمیم‌سازی‌ها و بهبود فرایندهاست. از مدیران عملیاتی تا کارشناسان و اپراتورها، همه در قالب ساختارهای مدیریتی و مشوق‌های انگیزشی، در راستای کاهش اتلاف منابع و افزایش بهره‌وری ایفای نقش می‌کنند.
سخن پایانی شما؟
حاجی‌حیدری:
در شرایطی که صنعت فولاد با چالش‌های متعددی نظیر محدودیت منابع، نوسانات بازار، الزامات زیست‌محیطی و فشارهای رقابتی مواجه است، بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف به‌عنوان راهبردی حیاتی برای حفظ و ارتقای موقعیت شرکت در صحنه ملی و بین‌المللی مطرح است.
شرکت فولاد مبارکه با نگاه تحول‌گرای مدیریت ارشد و تکیه بر تجربه‌های گذشته، دانش نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری، خود را متعهد می‌داند که در مسیر بهره‌وری پایدار، مسئولیت‌پذیر، نوآور و پیشتاز باقی بماند.
بدون شک، تداوم موفقیت در این مسیر، نیازمند مشارکت آگاهانه و هوشمندانه تمامی ارکان سازمان است. امید است با تداوم این مسیر، فولاد مبارکه بتواند الگویی الهام‌بخش برای سایر صنایع کشور و منطقه باشد.
برای بهینه‌سازی مصرف در حوزه انرژی چه اقداماتی انجام شده است؟
طباطبائیان:
فولاد مبارکه از ابتدای بهره‌برداری تاکنون پروژه‌های متعددی را در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی اجرا کرده است. در رأس این اقدامات، شرکت فولاد مبارکه از سال ۱۳۹۴ سیستم ISO 500001 مدیریت انرژی را مستقر و بعد از آن هر سال این استاندارد را تمدید کرده است. ما مطابق این استاندارد موظفیم هر سال پروژه‌هایی را برای بهینه‌سازی مصرف انرژی تعریف کنیم.
ازجمله مهم‌ترین پروژه‌های بارز اجراشده طی این سال‌ها پروژه استفاده از بویلر بازیابی حرارت از دود در نیروگاه فولاد مبارکه است که راندمان را نزدیک ۷ درصد افزایش داد و درعین‌حال صرفه‌جویی خیلی خوبی در مصرف گاز حاصل شد. به‌جرئت می‌توان گفت در هر ساعت نزدیک به ۱۲ هزار نرمال مترمکعب مصرف گاز کاهش یافته است.
پروژه دیگری که انجام آن به‌صورت مستمر طی چند سال گذشته پیگیری شده، پروژه پاور-آف (power off) و پاور-آن (power on) فولادسازی است که تأثیر بسیار زیادی در مصرف برق شرکت داشته است.
در مقایسه با استانداردهای جهانی، وضعیت فولاد مبارکه در حوزه مصارف انرژی چگونه است؟
طباطبائیان:
مدیریت مصرف در تمامی واحدهای شرکت و همچنین تعریف پروژه‌های کوچک و بزرگی که منجر به کاهش مصرف انرژی می‌شوند در راستای همین استاندارد ISO 500001 است. در مجموع، اقداماتی که در سال ۱۴۰۳ انجام شده نزدیک به یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار گیگاژول صرفه‌جویی انرژی به همراه داشته است که به‌لحاظ اقتصادی این مقدار معادل ۴۴۰ میلیارد تومان صرفه‌جویی اقتصادی برای شرکت است. اهمیت این موضوع با توجه به افزایش ناگهانی و خیلی سریع قیمت حامل‌های انرژی، دوچندان می‌شود.
در واقع با توجه به اهمیت بهینه‌سازی مصارف و تولید اقتصادی و قابل‌رقابت، موضوع بهینه‌سازی انرژی باید بیش‌ازپیش به‌عنوان تکلیف و وظیفه اصلی در همه واحدهای فولاد مبارکه دنبال شود.
محدودیت‌های انرژی چه تأثیری بر تولید شرکت داشته است؟
طباطبائیان:
متأسفانه با اینکه تولید، موتور محرک توسعه اقتصادی است، شاهد اعمال محدودیت‌های سنگین انرژی بر صنایع فولادی به‌ویژه فولاد مبارکه هستیم. در حال حاضر محدودیت‌های انرژی بسیار شدید شده و خسارت‌های قابل‌توجهی را به شرکت تحمیل کرده است. این خسارات، در حقیقت ارزش تولید ازدست‌رفته شرکت هستند که به شکل غیرمستقیم به هزینه‌های انرژی اضافه می‌شوند. به همین دلیل، نیاز است پروژه‌های گسترده‌تر و هدفمندتری در این زمینه تعریف و اجرا شوند.
فولاد مبارکه چه اقداماتی در این زمینه پیش بینی کرده است؟
طباطبائیان:
چند پروژه مهم در دستور کار شرکت قرار دارد، ازجمله توسعه رکوپراتورهای واحد آهن‌سازی که باعث کاهش مصرف ویژه گاز و برق در تولید آهن اسفنجی می‌شود. همچنین تولید برق از ایستگاه‌های تقلیل فشار گاز با استفاده از توربین‌های انبساطی در دستور کار است؛ از این طریق می‌توان از تلفات فشار گاز برای تولید انرژی الکتریکی استفاده کرد.
از دیگر پروژه‌ها می‌توان به احداث نیروگاه خورشیدی روی آب اشاره کرد که علاوه بر جلوگیری از تبخیر آب، به تولید برق نیز کمک می‌کند.
مهم‌ترین پروژه ما نیز راه‌اندازی بخش بخار نیروگاه سیکل ترکیبی شهید کاظمی است که راندمان نیروگاه را از ۴۰ به حدود ۵۹ درصد افزایش خواهد داد. این پروژه تأثیر چشمگیری در کاهش هزینه‌ها و اتلاف انرژی خواهد داشت و تا سال‌ها شرکت از مزایای آن بهره‌مند خواهد شد. همچنین با اجرای این پروژه، بخشی از محدودیت‌های برق نیز برطرف خواهد شد.
علاوه بر این‌ها، پروژه‌های خرد و کلان دیگری نیز در حال پیگیری است که همگی در راستای بهینه‌سازی مصرف و کاهش هزینه‌های انرژی طراحی شده‌اند.
سخن پایانی شما؟
در حال حاضر، هیچ‌گونه یارانه‌ای به صنایع بزرگ اختصاص نمی‌یابد و قیمت انرژی برای ما، گاه حتی از نرخ‌های جهانی نیز بیشتر است. به‌طور مثال، قیمت هر مترمکعب گاز بیش از ۱۰ هزار تومان و هر کیلووات برق بیش از ۲ هزار تومان است. این در حالی است که سهم هزینه‌های انرژی از کل هزینه‌های شرکت، از مرز ۱۵ درصد نیز عبور کرده است.
در چنین شرایطی، کاهش مصرف انرژی و آب نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک مسئولیت ملی است. ما باید در حفظ این سرمایه ملی کوشا باشیم.
از تمامی همکاران پرتلاش و متعهد در واحدهای مختلف شرکت که با مشارکت مؤثر خود، تحقق این پروژه‌ها را ممکن کرده‌اند، صمیمانه قدردانی می‌کنم. بدون همراهی آن‌ها، دست‌یابی به این موفقیت‌ها ممکن نبود.
