نقش قزوین در انقلاب مشروطه از ادبیات تا صیانت از مجلس – هشت صبح

مهدی نورمحمدی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به نقش قزوین در مشروطیت اظهار کرد: انقلاب مشروطیت یکی از بزرگ‌ترین حرکت‌ها و خیزش‌های ایرانیان برای رسیدن به دموکراسی و آزادی است، این انقلاب بزرگ مردمی در وجوه مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران تأثیرات بسیار زیادی از خود به‌جا گذاشته و تأثیر انقلاب مشروطیت بر امور اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران به‌اندازه‌ای است که مورخین دوران مشروطیت را به دو بخش تاریخ پیش از مشروطه و تاریخ پس از مشروطه تقسیم کرده‌اند که همین امر، اهمیت انقلاب مشروطه را نشان می‌دهد که تا چه حد در تحول‌آفرینی عرصه‌های مختلف ایران نقش مهمی داشته، به‌طوری که مورخین دوران پس از مشروطه را دوره‌ای جدید در تاریخ معاصر محسوب کرده‌اند.

پژوهشگر و محقق تاریخ معاصر در رابطه با مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب مشروطه بیان کرد: تبدیل سلطنت مطلقه به سلطنت مشروطه، تشکیل مجلس شورای ملی، تدوین قانون اساسی، تشکیل هیئت دولت، شکل‌گیری و گسترش مطبوعات آزاد، تشکیل انجمن‌ها و احزاب سیاسی، قطع مستمری گزاف شاهزادگان، برچیدن خزانه سلطنتی و انتقال دارایی آن به خزانهٔ عمومی از جمله دستاوردهای مشروطه بود.

وی افزود: مشروطه به معنی شرط گذاشتن برای حکومت است. قبل از مشروطیت شاه در رأس قدرت و حکومت قرار داشت و مختار جان، مال و ناموس مردم بود، بدون اینکه در قبال رفتار و کردار خویش پاسخگو باشد و خویش را مجاز به هرگونه اقدامی می‌دید که ثمره این حکومت چیزی جز استبداد، خفقان، ظلم، بی‌قانونی، بی‌عدالتی، نادیده گرفتن حقوق مردم و فقر عمومی نبود.

این محقق ادامه داد: انقلاب مشروطیت آمد تا این شیوه حکومت را تغییر دهد، یعنی شرط گذاشتن برای حکومت که شاه به شرطی می‌تواند سلطنت کند که در قبال رفتار و گفتارش پاسخگو باشد.

قزوین جزو چهار کانون اصیل مشروطه خواهی

نورمحمدی تصریح کرد: یکی از شهرهایی که در راه پیروزی انقلاب مشروطیت نقش بسیار مهم و سرنوشت‌سازی ایفا کرده و زحمات زیادی در این راه کشیده شهر قزوین بود، نقش این شهر در مشروطه‌خواهی به‌قدری برجسته است که احمد کسروی نویسنده کتاب تاریخ مشروطهٔ ایران و تاریخ هیجده ساله آذربایجان، شهر قزوین را جزو چهار کانون اصیل مشروطه‌خواهی محسوب کرده که این چهار کانون عبارت هستند از «تهران، تبریز، رشت و قزوین» و این نظر یک مورخ معتبر است که نشان می‌دهد قزوین چه نقش مهمی در پیروزی انقلاب مشروطیت داشته است.

وی در ادامه گفت: نقش قزوین در انقلاب مشروطه از سه بعد ارتباطی و اطلاع‌رسانی، نظامی و بعد فرهنگی قابل بررسی است که بعد ارتباطی و اطلاع‌رسانی بدین معنی است که قزوین در چهارراه کشور واقع شده و محل تلاقی راه‌های شمال، غرب، شمال غربی و جنوب غربی است و این موقعیت برجسته ارتباطی سبب شد که قزوین در دوره مشروطیت به مرکز عملیاتی مشروطه‌خواهان تبدیل شود.

این محقق مطرح کرد: در این مقطع حساس تاریخی، میرزا حسن شیخ‌الاسلام ملقب به رئیس‌المجاهدین که رئیس انجمن مجاهدین قزوین بود با هوشیاری اخبار تهران را به تبریز و عتبات عالیات می‌رساند و با این اقدام، مشروطه خواهان کشور را به یکدیگر مرتبط می‌کرد. برای مثال، در مواقع بسیار حساسی مثل آشوب در میدان توپخانه در ذی‌القعده سال ۱۳۲۵ قمری و هنگام به توپ بستن مجلس در سال ۱۳۲۶ قمری که محمدعلی شاه دستور داده بود سیم‌های تلگراف را پاره کنند تا اخبار تهران به تبریز و عتبات عالیات نرسد، در چنین شرایط حساسی مشروطه‌خواهان قزوین در رأس آن‌ها میرزا حسن شیخ‌الاسلام با فداکاری اخبار تهران را به علمای مشروطه‌خواه عتبات عالیات و مشروطه‌خواهان تبریزی می‌رساندند و آن‌ها را از وقایع تهران باخبر می‌کردند که این بعد ارتباطی قزوین است.

نورمحمدی افزود: در خصوص بعد نظامی باید گفت که در ذی‌القعده ۱۳۲۵ قمری، اوباش تهران به تحریک محمدعلی شاه در میدان توپ‌خانه جمع شدند و تصمیم گرفتند به سمت مجلس حرکت کنند و نمایندگان مجلس را به قتل برسانند. این حرکت به‌قدری جدی بود که هر آن امکان نابودی اساس مشروطیت وجود داشت. در این هنگام بسیاری از شهرها تلگراف فرستادند که اگر اشرار از اقدامات خودشان صرف نظر نکنند ما با نیروهای مسلح خود به تهران ورود کرده و از مجلس و مشروطیت محافظت خواهیم کرد که متأسفانه به‌جز دو شهر قزوین و ساوه، هیچ‌یک از این وعده‌ها به حقیقت نپیوست و بعد از ارسال این تلگراف، مشروطه‌خواهان مسلح قزوینی برای پاسداری از مجلس به تهران می‌روند.

این محقق تشریح کرد: رسیدن این قوای تفنگچی از ساوه و قزوین به تهران وحشت به دل محمدعلی شاه انداخت، به‌طوری که مجبور شد برای سومین بار به‌دروغ قرآن را مهر کند که من مشروطیت را محترم می‌شمارم و با مشروطیت از در مخالفت وارد نمی‌شوم.

وی عنوان کرد: از اقدامات مهم قزوین در بعد نظامی این است که بعد از اینکه مشروطه خواهان گیلانی و قفقازی به قزوین حمله و آن را تسخیر کردند، بعد از دو ماه اقامت در قزوین تصمیم حمله به تهران گرفتند و قوای خود را به یازده دسته تقسیم کردند که فرماندهی دو گروه از این یازده گروه را به میرزاحسن شیخ‌الاسلام و سالار منصور قزوینی سپردند. یکی از اقدامات مهم مشروطه‌خواهان قزوینی در هنگام فتح تهران، تصرف تلگراف‌خانه انگلیس با همکاری مجاهدین بختیاری است.

ادبای قزوین در ایجاد ادبیات مشروطیت نقش بسیار مهمی دارند

نور محمدی اظهار کرد: سومین بعد قزوین در مسئله مشروطیت بعد فرهنگی است. مشروطیت نه‌تنها در امور اجتماعی و سیاسی، بلکه در امور فرهنگی و ادبی کشور هم تأثیرگذار بود که در ادبیات فارسی منجر به ایجاد ادبیات مشروطیت شد، چیزی که پیش از این در ادبیات فارسی بی‌سابقه بود. ادبای قزوین در ایجاد ادبیات مشروطیت نقش بسیار مهمی دارند.

وی ادامه داد: ادوارد براون شرق‌شناس مشهور انگلیسی در کتاب تاریخ ادبیات ایران ادبا و شعرای مشهور عصر مشروطیت را دهخدا، عارف، اشرف‌الدین حسینی و ملک‌الشعرای بهار دانسته است که سه نفر از آن‌ها برخاسته از قزوین هستند و این افتخار بزرگی برای قزوین محسوب می‌شود.

این کارشناس تاریخ بیان کرد: از بین این سه شاعر و ادیب برجسته، عارف به مقام شامخ شاعر مشروطه دست یافته و او نخستین شخصی است که مضامین وطنی را وارد موسیقی کرده و تصنیف‌های ملی و سیاسی سروده است. از معروف‌ترین تصنیف‌های او می‌توان به تصنیف (از خون جوانان وطن لاله دمیده) اشاره کرد که در وصف عارف باید چنین نیز مطرح کرد که او یکی از بنیان‌گذاران کنسرت در ایران هم محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: دهخدا را پیشوای نثر نوین طنزآمیز انتقادی در ایران دانسته‌اند، زیرا وی با نوشتن مقالات «چرند پرند» در روزنامهٔ صوراسرافیل شیوه جدیدی در نثرنویسی و طنزنویسی در ادبیات فارسی ابداع می‌کند که این شیوه بعدها مورد تقلید صادق هدایت و سید محمدعلی جمال‌زاده که از پیشگامان داستان‌نویسی در ایران هستند قرار می‌گیرد

نورمحمدی در پایان مطرح کرد: اشرف‌الدین حسینی که مدیر روزنامه نسیم شمال و از خاندان شهیدی است، روزنامه‌ای طنزآمیز و انتقادی به نام «نسیم شمال» منتشر می‌کرد. محققین به وی نیز لقب پیشوای شعر نوین طنزآمیز و انتقادی داده‌اند و وی با اشعار طنزآمیز خود، در بیداری ایرانیان نقش مهمی داشته است.