مدرس؛ صدای مردم در مجلس و الگوی جاودانه نمایندگی – هشت صبح

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – هادی شمسی ثانی: تاریخ ایران سرشار از شخصیت‌هایی است که با شجاعت و ایثار، مسیر مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی را پیموده‌اند. در این میان، شهید آیت‌الله سید حسن مدرس یکی از برجسته‌ترین چهره‌هایی است که با ساده‌زیستی، بینش سیاسی و تقوای کم‌نظیر خود، به نمادی از مبارزه برای آزادی و استقلال بدل شد. زندگی و مبارزات او از مجلس شورای ملی تا میدان تبعیدگاه کاشمر، همواره الگوی استقامت و دفاع از حق بوده است.

آیت الله مدرس نماینده‌ای شجاع و متعهد در مجلس شورای ملی بود که با ساده‌زیستی و ایستادگی در برابر استبداد و استعمار، الگویی جاودانه برای نمایندگی واقعی مردم به‌جا گذاشت.

مدرس از سادات طباطبایی زواره

سید حسن طباطبایی زواره مشهور به مدرس در سال ۱۲۸۷ قمری در روستای سرابه کچو از توابع اردستان اصفهان چشم به جهان گشود بر حسب اسناد تاریخی و نسب نامه‌ای که حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی تنظیم کرده، از سادات طباطبایی زواره است که نسبش پس از سی‌ویک نسل به حضرت امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد. مدرس از طایفه میرعابدین است که در دهکده ییلاقی «سرابه» اقامت داشتند. سیداسماعیل طباطبایی پدر سیدحسن در این منطقه به تبلیغات دینی و انجام امور شرعی مردم مشغول بود.

سید حسن مدرس که در خانواده‌ای مذهبی پرورش یافت، از کودکی در مسیر دانش دینی گام برداشت. مدرس تحصیلات خود را در حوزه علمیه اصفهان آغاز کرد و سپس برای تکمیل دانش دینی به نجف اشرف رفت. در آنجا نزد علمای بزرگی چون آخوند خراسانی و میرزا حسن شیرازی به تحصیل پرداخت و در سنین جوانی به مقام رفیع اجتهاد رسید.

آثار آیت‌الله مدرس

آیت الله شهید مدرس گرچه از لحاظ علمی و فقهی مجتهدی جامع الشرایط، صاحب فتوا و شایسته تقلید بود ولی حاضر به چاپ رساله خود نشد، اما در فقه و اصول و سایر علوم دینی آثاری مفصل و عمیق از خود به یادگار گذاشت که تعلیقه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی، رسائل الفقهیه، رساله‌ای در ترتب (در علم اصول فقه)، رساله‌ای در شرط متأخر (در اصول)، رساله‌ای در عقود و ایقاعات، رساله‌ای در لزوم و عدم لزوم قبض در موقوفه، حجیه الظن (در اصول)، دوره تقریرات اصول میرزای شیرازی، رساله‌ای در شرط امام و مأموم و شرح روان بر نهج‌البلاغه بخشی از آن‌ها است.

فعالیت‌های سیاسی

فعالیت سیاسی مدرس با عضویت در انجمن مقدس ملی اصفهان آغاز شد؛ با توجه به اینکه در اصل دوم متمم قانون اساسی ایران پیش‌بینی شده بود که قوانین مصوبه مجلس شورای ملی باید زیر نظر هیئتی از علما و مجتهدان تراز اول باشد، به موجب این اصل در هر بار باید حداقل پنج نفر از مجتهدان در مجلس حضور داشته و بر قوانین مجلس ناظر باشند و مفاد آن از نظر شرعی به تأیید و امضای آنها برسد.

در دوره دوم مجلس مدرس از سوی فقها و مراجع تقلید به عنوان مجتهد تراز اول برگزیده شد تا به همراه چهار نفر از مجتهدان دیگر به مجلس رفته و بر قوانین مصوب آن نظارت داشته باشد.

او در دوره دوم مجلس با شجاعت و صراحت کلام، در برابر هرگونه استبداد داخلی و نفوذ خارجی ایستاد. مدرس به ویژه در مخالفت با قرارداد ۱۹۱۹، که هدف آن وابسته کردن ایران به انگلیس بود، نقشی کلیدی ایفا کرد و با سخنرانی‌های تند و استوار خود، این توطئه را خنثی ساخت.

مدرس در خاطرات خود درباره این قرارداد چنین گفته است: روزی وثوق‌الدوله پس از تنظیم قرارداد معروف خود (قرارداد ۱۹۱۹) به خانه ما آمد. درست به خاطر دارم عده‌ای آنجا حضور داشتند. وثوق‌الدوله گفت: آقا شنیده‌ام شما با قرارداد تنظیمی بین ما دولت انگلیس مخالفت کرده‌اید. آقا فرمود: بلی. گفت: آیا قرارداد را خوانده‌اید؟ فرمود: نه. وثوق‌الدوله گفت: پس به چه دلیل مخالفید؟ آقا فرمود: قسمت‌هایی از قرارداد را برای من خوانده‌اند، جمله اولش را نوشته بودید، دولت انگلیس استقلال ما را به رسمیت می‌شناسد. آقا! انگلیس کیست که استقلال ما را به رسمیت بشناسد. آقای وثوق! چرا شما آنقدر ضعیف هستید. وثوق‌الدوله گفت: آقا! به ما پول هم دادند. آقا فرمود: آقای وثوق! اشتباه کردید، ایران را ارزان فروختید.

ایستادگی و مقاومت شهید مدرس در مجلس موجب شد تا بسیاری از طرح‌هایی که زمینه وابستگی بیشتر ایران را فراهم می‌کرد کنار گذاشته شود؛ اولتیماتوم دولت روس مبنی بر خروج مستر شوستر که به امور مالی ایران رسیدگی می‌کرد یکی از این موارد بود که بر اثر مخالفت‌های شهید مدرس به همراه شهید محمد خیابانی مجلس موفق نشد برای دولت روس پاسخی ارائه کند.

همچنین در زمان جنگ جهانی اول پس از اینکه روس و انگلیس بی‌طرفی ایران را نادیده گرفت تا مرکز حکومت ایران از سوی بیگانگان مورد تهاجم قرار گیرد، گروهی از نمایندگان به منظور مخالفت با این حرکت و ضدیت با قوای متجاوز، مهاجرت کردند تا یک قیام عمومی و همه‌جانبه صورت گیرد که مدرس نیز در بین سایر شخصیت‌های سرشناس این حرکت عمومی دیده می‌شد.

مدرس در نگاه امام خمینی (ره)

هیچ شخصیت معاصری همچون مدرس مورد تعظیم و تأیید امام خمینی (ره) واقع نشده است به طوری که حتی پس از براندازی رژیم پهلوی و در دوران استقرار نظام جمهوری اسلامی نیز مدرس همچنان در کانون توجه امام راحل بود.

امام خمینی (ره) در ۳۷ مناسبت در بیان و پیام‌های مکتوب خود با ذکر نام مدرس، از او به عنوان الگویی جهت بلندپایگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران یا استشهاد در مورد موضع‌گیری و رفتار سیاسی خود و یا برای بیان منظور خویش یاد می‌کنند و گاهی در تحلیل سیاسی رویدادها از نقل قول‌های وی مدد می‌گیرند؛

امام در فرازی از سخنانشان فرمودند: «من آن وقت مجلس می رفتم… برای تماشا… جوان بودم رفتم. مجلس آن وقت تا مدرس نبود مثل اینکه یک چیزی در آن نیست، مثل اینکه محتوا ندارد. مدرس با آن عبای نازک و با آن… قبای کرباسی وقتی وارد… مجلس می‌شد. طرح‌هایی که در مجلس داده می‌شد، آنکه مخالف بود، مدرس مخالفت می‌کرد.»، «من مجلس آن وقت را هم دیده‌ام. مجلس منتظر بود که مدرس بیاید. با اینکه با او بد بودند ولی مجلس… احساس نقص می‌کرد. وقتی مدرس نبود. وقتی مدرس می‌آمد مثل اینکه یک چیز تازه‌ای واقع شده.»

مدرس در نگاه مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری نیز به این توجه امام راحل (ره) به شهید مدرس اشاره و فرموده‌اند: «امام رضوان‌الله‌علیه بارها اسم «مدرس» را می‌آوردند. مگر خصوصیت مدرس چه بود؟ از مدرس عالم‌تر هم داشتیم. مدرس خصوصیت عمده‌اش این بود که هیچ عامل ارعاب و تهدید و تطمیع و فریب‌گری در او اثر نمی‌کرد.»

ویژگی‌های مدرس؛ آگاهی، احساس مسئولیت و شجاعت

حضرت آیت الله خامنه‌ای از آگاهی، احساس مسئولیت و شجاعت به عنوان سه ویژگی اصلی شهید مدرس یاد کرده و فرموده‌اند: «خصوصیت مدرس اولاً عبارت بود از آگاهی؛ چیزی را که خیلی از آدم‌های دلسوز، آن روز نمی‌فهمیدند و درک نمی‌کردند، او می‌فهمید، آگاه بود، توطئه خارجی‌ها را و حکومت دست‌نشانده را می‌شناخت، پایان کار را از آغاز می‌دید. ثانیاً احساس مسئولیت؛ یعنی به عنوان یک عالم، به عنوان یک نماینده مجلس، به عنوان یک شخص متنفذ در جامعه، احساس مسئولیت می‌کرد. و ثالثاً شجاعت؛ نمی‌ترسید، از مرگ نمی‌هراسید، از زحمت‌ها و سختی‌های زندگی فرار نمی‌کرد. این سه خصوصیت عمده مرحوم مدرس است. البته عالم بود، باتقوا بود، خیلی خصوصیات دیگر هم داشت، اما آن چیزی که مدرّس را مثل خورشید منوری امروز در جامعه ما قرار داده، این سه خصوصیت است.»

تبعید و شهادت

آیت الله سیدحسن مدرس پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ که توسط رضاخان و سید ضیاالدین طباطبایی صورت گرفت، به قزوین تبعید و در آنجا زندانی شد. او در سال ۱۳۰۵ مورد سوءقصد قرار گرفت اما جان سالم به در برد. رضاخان در طی برگزاری انتخابات مجلس هفتم، آرای مدرس را حذف کرد تا مانع ورود وی به مجلس شود. پس از این بود که راه برای دستگیری و تبعید مدرس برای رضاخان هموار شد. مدرس در سال ۱۳۰۷ دستگیر و به شهرهایی همچون دامغان، مشهد و در نهایت خواف تبعید شد.

مدرس پس از ۹ سال اسارت در خواف به کاشمر تبعید شد تا نقشه شوم رضاخان مبنی بر قتل سیدحسن مدرس عملیاتی شود.

غروب دهم آذرماه سال ۱۳۱۶ مصادف با ۲۷ رمضان ۱۳۵۶ قمری عاملان رضاخان به نام‌های جهانسوزی، خلج و مستوفیان وارد خانه آیت الله سید حسن مدرس شدند؛ آنها ابتدا قصد داشتند با چای مسموم او را از پای درآورند اما در نهایت هنگام نماز با انداختن عمامه به دور گردنش این نماینده شجاع و روحانی سیاست‌مدار که نقش ماندگاری در مبارزه با استبداد و استعمار داشت را به شهادت رساندند و نام او را در تاریخ کشور جاودانه ساختند.

شهید آیت‌الله سید حسن مدرس با تقوای شخصی، ساده‌زیستی، و تسلط بر مسائل سیاسی، نشان داد که سیاستی که بر پایه دین و اخلاق استوار باشد، می‌تواند کشور را از دخالت بیگانگان و استبداد داخلی نجات دهد.

او با زندگی سرشار از مبارزه و ایستادگی در برابر ظلم، نمادی از سیاست دینی و شجاعت ملی است و امروز نیز الگو گرفتن نمایندگان مجلس شورای اسلامی از ویژگی‌های برجسته او مانند استبداد ستیزی، استقلال، ایستادگی، شفافیت و دفاع از مردم ضروری است.

«اگر می‌بینید من نسبت به بسیاری از اسرار آزادانه اظهار عقیده می‌کنم و هر حرف حقی را بی‌پروا می‌زنم، برای این است که چیزی ندارم و از کسی هم چیزی نمی‌خواهم. اگر شما هم بار خود را سبک کنید و توقع خود را کم نمائید، آزاد می‌شوید»، این تنها یکی از نکته‌ها و درس‌های ارزشمند شهید مدرس است که می‌تواند برای نمایندگان مجلس راهگشا باشد.