محتمل‌ترین شکل کار می‌تواند توافق در مورد تلاش برای اصلاح و روزآمد کردن برجام باشد / در شرایط جدید بین المللی یعنی بحران اوکراین و غزه، ممکن است غربی‌ها تنها به رفع تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران راضی شوند / برجام در این روزها بیش از هر زمان دیگری به سود ایران و به ضرر غرب است / به نظر می‌رسد که قبل از ورود به مذاکرات معنی دار هسته ای، طرفین لازم دارند مقدماتی انجام دهند
مساله مذاکرات هسته‌ای در حال جان گرفتن در رسانه‌ها است. عراقچی از آمادگی ایران برای آغاز مذاکرات هسته‌ای در آمریکا خبر می‌دهد و مسعود پزشکیان در جریان سخنرانی خود در سازمان ملل می‌گوید که اگر تعهدات برجامی به طور کامل و با حسن نیت اجرا شود، می‌توان در مورد دیگر مسائل هم وارد گفتگو شد.
به جهت بررسی موضوع فوق،«انتخاب» گفتگویی انجام داده با کوروش احمدی،دیپلمات بازنشسته،که در ادامه مشروح آنرا می‌خوانیم:
*پزشکیان در نطق خود در مجمع عمومی برای مذاکرات اتمی و اجرای برجام اعلام آمادگی کرد؛ واکنش غرب چه خواهد بود؟
سخن آقای پزشکیان در سخنرانی اش در مجمع و اظهار آمادگی برای “تعامل با اعضای برجام” و اینکه “اگر تعهدات برجامی بطور کامل و با حسن نیت انجام شود، می‌توان راجع به سایر مطالب هم وارد مذاکره شد”، مهم است. البته آقای عراقچی و آقای روانچی در اظهاراتی که داشته‌اند، ذکری از برجام نکرده و تنها از “رفع تحریم ها” گفته اند. آقای عراقچی گفته است تلاش دارد “دور جدیدی از مذاکرات در خصوص مذاکرات هسته‌ای آغاز شود.” آقای روانچی نیز بعد از ملاقات با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی از اینکه آنها در مورد “ضرورت گفتگو و همکاری با هدف پرداختن به موضوعات مورد نگرانی و علاقه متقابل از جمله مذاکرات رفع تحریم ها و موضوعات هسته‌ای” گفته است. البته ذکر یا عدم ذکر نام برجام به خودی خود چندان مهم نیست. مهم این است که وزیر و معاون وزیر مشخص کنند، چارچوب و مبنای مذاکراتی که از آن صحبت می کنند، چه خواهد بود و این طبعا باید با مشورت با طرف مقابل مشخص شود. فعلا آنچه که مهم است این است که ایران از زبان رئیس جمهور برای از سرگیری مذاکرات برجامی اعلام آمادگی کرده است. مطلب مهم دیگر این است که سخنان مقامات ایران در نیویورک حاکی از شکل‌گیری سیاستی است که نسبت به یکی دو ماه گذشته تازگی دارد. به عبارت دیگر، مقامات ما در حال مشخص کردن رویکرد خود هستند که اهمیت زیادی دارد.
*آیا پیام پزشکیان از سوی غربی ها به درستی شنیده خواهد شد؟
مسئله اصلی این است که آیا غربی‌ها هم موافق مذاکره برای احیای برجام خواهند بود یا نه. سوال این است که در حالیکه احیای برجام کاملا به سود ایران است، آیا با توجه به پیشرفت فنآوری هسته‌ای در ایران و موقعیت کنونی توافق برجام غربی‌ها نیز همین احیای برجام را به سود خود می دانند یا خیر. فاصله ای کمتر از یک سال تا منقضی شدن قطعنامه ۲۲۳۱ و اعلام عادی بودن برنامه هسته ای ایران و منتفی شدن حربه “مکانیسم ماشه” در دست غرب برای احیای قطعنامه سازمان ملل علیه ایران باقی است که می تواند دیگر علت بی علاقگی غرب به برجام باشد. ضمن اینکه در شرایط جدید بین المللی یعنی بحران اوکراین و غزه ممکن است غربی‌ها نخواهند یا به دلیل سیاست داخلی خود نتوانند اقدام به بازگشت به برجام ۹۴ بر مبنای همان توافقی که در خرداد ۴۰۰، اسفند ۴۰۰ و شهریور ۴۰۱ نهایی شده بود، بکنند و به این ترتیب به رفع تحریم های هسته ای علیه ایران راضی شوند. به هر حال روشن است که برجام در این روزها بیش از هر زمان دیگری در ۹ سال گذشته به سود ایران و بیش از هر زمانی در ۹ سال گذشته به ضرر غرب است.
*وزیرخارجه از تلاش برای شروع مذاکرات هسته‌ای و احتمال برداشتن قدم های اولیه در سفر آمریکا صحبت کرده است. بنظر شما در سفر رییس جمهور چگونه این روند ممکن است؟
در سفر جاری تیم دیپلماتیک ایران به آمریکا قطعا امکان انجام مذاکراتی و همآهنگی‌هایی با دیپلمات های اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی وجود داشته و انجام شده است. اما به نظر می رسد که قبل از ورود به مذاکرات معنی دار هسته ای، طرفین لازم دارند مقدماتی انجام دهند. همین اخیرا دیدیم که چارلز میشل رئیس شورای اروپا بعد از ملاقات با آقای پزشکیان طی توئیتی اتهامات قبلی اروپا علیه ایران را تکرار کرده و از “اهمیت تعامل و گفت‌و‌گو با ایران برای پرهیز از تشدید تنش‌ها” گفته است. به عبارت دیگر ممکن است در شرایط کنونی و با توجه به مسائل اوکراین و غزه، فعلا کار با غرب تنها بتواند در حد تلاش برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها باشد. ضمن اینکه طرف اصلی گفتگو برای رفع تحریم‌ها آمریکا است و این کشور قطعا در دوره انتخابات و برای مدتی بعد از آن امکان گفتگو با ایران در مورد تحریم‌ها را نخواهد داشت. این امکان تنها بعد از استقرار رئیس جمهور جدید و تعیین تیم سیاست خارجی در اواخر ۴۰۳ وجود خواهد داشت.
*مذاکرات مدنظر عراقچی،ادامه برجام است یا شکل جدیدی از مذاکرات؟
سوال مهم اکنون همین است. همانطور که گفتم در حالیکه آقای پزشکیان از بازگشت به تعهدات برجامی سخن گفته، آقایان عراقچی و روانچی اسمی از برجام نبرده اند. به هر حال، فکر می کنم محتمل ترین شکل کار می تواند توافق در مورد تلاش برای اصلاح و روزآمد کردن برجام باشد. البته به باور من، برجام ازاین نظر که یک توافق تک موضوعی است و تمرکز آن صرفا بر برنامه هسته ای ایران و تحریم های فراملی هسته ای آمریکا است و کاری به دیگر انواع تحریم ها ندارد، از ابتدا نیز توافقی شکننده و آسیب پذیر بود. ضمن اینکه جای طیف دیگری از مسائل سیاسی بین دو طرف در برجام نیز خالی است. ادامه این مشکلات و تعارضات می تواند مجددا برجام را در صورت احیا به عنوان یک توافق تک موضوعی، در موقعیتی شکننده و آسیب پذیر مثل گذشته قرار دهد.
*مذاکرات هسته ای دور جدید با در نظر گرفتن پیروزی هریس یا ترامپ،هرکدام به چه شکل خواهد بود
در مجموع من فکر نمی کنم تا آنجا که به برجام و تحریم‌های هسته‌ای مربوط می‌شود، فرق اساسی و بنیادی در رویکرد هریس و ترامپ وجود داشته باشد. البته تاکتیک های آنها حتما متفاوت خواهد بود. ترامپ حتما یک شروع سخت با اعمال سخت گیری های شدید در اعمال تحریم ها و فشار به چین و دیگران خواهد داشت و بعد از آن خواهد کوشید تا با ایران وارد مذاکره شود و برای اعمال تغییراتی در برجام بکوشد. اگر هریس رئیس جمهور شود، شاید ما بیشتر شاهد تکرار همان رویه بایدن باشیم. هریس یک دمکرات عملگرا است و خواهد کوشید تا راهی برای حل مشکل با ایران بیابد، اما در شرایط رفع تحریم ها حداقل با توجه به نقش کنگره تفاوت چندانی وجود نخواهد داشت .
*بنظرشما مذاکرات احتمالی تا چه حد مانند گذشته توسط واسطه ها و تا چه حد احتمال برگزاری مستقیم میان ایران و امریکا را دارد؟
این یک مسئله مهم است که بر شکل و محتوا و سرعت پیشرفت کار تاثیر خواهد داشت و می تواند بر استنباطات غرب نیز در مورد سیاست ایران تاثیر داشته باشد. در اینکه مذاکره از طریق واسطه‌هایی مانند کشورهای کوچک خلیج فارس که رقیب ما هستند و منافع خاص خود را دارند، نه به سود ما است و نه در شان ما است شکی نیست. در این نیز که مذاکره به این شکل بسیار زمان بر تر خواهد بود و تفهیم و تفاهم را بسیار دشوارتر خواهد کرد و زمینه ساز سوءتفاهم است نیز تردیدی نیست. اما این که مذاکره بطور مستقیم انجام شود یا نشود، تصمیمی است که باید خارج از دولت گرفته شود.
