عباس عراقچی، دیپلماتی کارکشته و «انقلابی» / وندی شرمن می‌گوید او «مصمم، اما خونسرد» است
پایگاه اینترنتی استیمسون نوشت: مردی که قرار است به عنوان وزیر امور خارجه بعدی ایران انتخاب شود، به عنوان یکی از مذاکره کنندگان ارشد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ چهره‌ای شناخته شده در غرب است. عباس عراقچی، همچون سلف خود حسین امیرعبداللهیان فعالیت حرفه‌ای خود را به عنوان تحلیلگر سیاسی در وزارت امور خارجه آغاز کرد، اما متمایز از سایرین توانست پله‌های ترقی را در این وزارتخانه طی کند.
به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: انتصاب عراقچی را باید به عنوان تحولی مثبت در دوران پرتنش و رو به وخامت اوضاع منطقه تحلیل کرد. او علاوه بر تجربه‌ای طولانی در مسائل بین المللی و گفتگو‌های هسته‌ای از اعتبار “انقلابی” بالایی برخوردار است که می‌تواند تا حدودی این دیپلمات کارکشته را از تیغ تیز انتقاد‌های داخلی در صورت امتیازدهی ایران در مسائل کلیدی در امان نگه دارد.
حسین موسویان، سفیر سابق ایران در آلمان و سخنگوی مذاکرات هسته‌ای در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی در مصاحبه‌ای در باره او گفته: «عراقچی یکی از حرفه ای‌ترین دیپلمات‌ها در وزارت امور خارجه است که دارای شهرت بسیار خوبی است.» وی افزود: «او هیچ وابستگی‌ای به هیچ جناح سیاسی‌ای ندارد و مورد احترام اکثریت آنهاست.»
عراقچی در سال ۱۹۶۲ در خانواده‌ای بازرگان، محفاظه کار و مذهبی در تهران متولد شد. او مانند بسیاری دیگر از جوانان ایرانی برای شرکت در جنگ ایران و عراق در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ عازم جبهه شد؛ تجربه‌ای که جهان بینی او را شکل داد. برای مثال او در دفاع از برنامه موشک‌های بالستیک ایران در کنفرانسی در سال ۲۰۱۸ گفت: «ما همچنان جت‌های سوپر استاندارد فرانسوی، تانک‌های چیفتن انگلیسی، سلاح‌های شیمیایی آلمانی، هواپیما‌های آواکس آمریکایی و دلار‌های سعودی را (که موجب شعله ور شدن جنگ عراق علیه ایران شد) به یاد داریم. برنامه موشکی ما دفاعی است.»
مذاکره کننده هسته‌ای آینده ایران در پایان آن جنگ به وزارت امور خارجه پیوست و مدرک کارشناسی روابط بین الملل خود را از دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه گرفت. عراقچی همچنین مدرک کارشناسی ارشد خود را در سال ۱۹۹۱ از دانشگاه آزاد تهران مرکز دریافت کرد. وی مدرک دکترای خود را در رشته سیاست و دولت در سال ۱۹۹۶ از دانشگاه کنت انگلیس زیر نظر پروفسور دیوید مک للان دریافت کرد که محقق حوزه مارکسیسم بود و در همانجا توانست تسلط خود به زبان انگلیسی را تقویت کند.
پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ و پیروزی حسن روحانی، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه وقت ایران، عراقچی را به عنوان معاون خود در مذاکرات هسته‌ای انتخاب کرد. او پیشتر سمت‌هایی همچون معاون امور بین الملل وزیر امور خارجه و سفیر ایران در ژاپن را عهده دار بود.
وندی شرمن، همتای آمریکایی او، در کتاب خاطراتش عراقچی را «پولادین، مصمم و خونسرد» و کارشناس جزئیات چرخه سوخت هسته‌ای توصیف می‌کند. عراقچی نقشی کلیدی در مذاکرات منجر به انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک در سال ۲۰۱۵ بین ایران و ۵ قدرت جهانی ایفا کرد.
پس از روی کار آمدن دولت بایدن در سال ۲۰۲۱ و تلاش برای احیای برجام، عراقچی مسئولیت تیم مذاکره کننده ایران در وین را بر عهده گرفت. بر اساس گزارش‌ها او پیش نویس توافق را آماده امضا کرده بود؛ اما آنگونه که روحانی در ژوئن سال ۲۰۲۱ پس از کنار رفتن از سمت ریاست جمهوری می‌گوید، «اختیار» نهایی کردن توافق به عراقچی داده نشد. پس از روی کار آمدن دولت محافظه کار ابراهیم رئیسی، عراقچی به شورای راهبردی روابط خارجی پیوست.
از زمان ترک وزارت امور خارجه عراقچی همچنان از مدافعان سرسخت برجام و مذاکرات هسته‌ای بوده است. به گفته او این توافق سه منفعت متمایز برای ایران داشت؛ اولا موجب لغو تحریم‌ها شد. ثانیا برنامه هسته‌ای ایران و غنی سازی اورانیوم را وجاهت قانونی بخشید و ثالثا «پروژه امنیتی سازی» ایران را که دشمنان از طریق آن به دنبال ترسیم چهره‌ای از ایران به عنوان تهدیدی جدی علیه صلح بین المللی بودند خنثی کرد.
در خصوص رابطه با آمریکا، عراقچی یک موضع عملگرایانه دارد. در ژانویه ۲۰۲۴، او اظهار داشت تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به گفتمان انقلابی و ضد امپریالیستی خود وفادار باشد، حل مسائل بنیادین با ایالات متحده غیرممکن است، اما اختلافات بین دو کشور قابل مدیریت کردن است.
عراقچی به رغم تخصص بالایی که دارد، احتمالا با چالش‌های قابل توجهی در وزارت امور خارجه مواجه خواهد بود. وزرای امور خارجه در ایران تاثیرگذاری چندانی در شکل دهی به سیاست خارجی ندارند. آنها باید به صورت دائمی با نهاد‌هایی تعامل کنند. ظریف در سال ۲۰۲۱ با اشاره به این اختلاف دیدگاه ها، از آن به عنوان دوگانه «دیپلماسی و میدان» یاد کرد. زمانی که ظریف به دلیل این اظهارات مورد انتقاد تندرو‌ها قرار گرفت، عراقچی از رئیس سابق خود دفاع کرد.
در جریان رقابت‌های انتخاباتی، پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران وعده داد که اختلافات ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی و غرب را حل خواهد کرد. اما پزشکیان و عراقچی برای مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای و از سرگیری همکاری ایران با آژانس به موافقت نظام نیاز دارند. استعفای ناگهانی ظریف به عنوان مشاور ارشد پزشکیان بعید است تاثیری بر عراقچی بگذارد، اما می‌تواند موجب تضعیف هر چه بیشتر شانس دستیابی به یک توافق هسته‌ای جدید شود.
پانزده ماه آینده در سیاست خارجی ایران و پرونده هسته‌ای این کشور نقشی تعیین کننده خواهد داشت. در اکتبر سال ۲۰۲۵، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که در بردارنده متن توافق برجام است منقضی خواهد شد و امکان حقوقی تمدید تحریم‌های قبلی سازمان ملل علیه ایران از بین خواهد رفت. با توجه به پیشرفت‌های اساسی برنامه هسته‌ای ایران و عدم همکاری این کشور با آژانس بین المللی انرژی اتمی در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، فرانسه و بریتانیا به عنوان اعضای برجام و اعضای دائم شورای امنیت می‌توانند مجددا تحریم‌ها را علیه ایران به اجرا بگذارند.
اما اگر اختیارات لازم به دولت پزشکیان برای مذاکره جدی بر سر برنامه هسته‌ای داده شود، عراقچی فردی مناسب برای انجام این کار خطیر خواهد بود. تجربه بالای وی در دیپلماسی بین المللی و در تعامل با طرف‌های غربی بدان معناست که او از مهارت‌های لازم برای ایفای این نقش برخوردار است. سوالی که مطرح است این است که آیا به او فرصت این کار داده خواهد شد و آیا دولت بعدی آمریکا پذیرای چنین تعاملاتی خواهد بود یا خیر.
