شوک قیمت‌ها در سفره خانوار؛ سهم سبد مواد غذایی از حداقل حقوق افزایش یافت
دنیای اقتصاد: آمارهای تورم خوراکی در تیرماه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد سهم سبد مواد غذایی از حداقل حقوق در این ماه نسبت به ماه گذشته ۶ واحد درصد افزایش داشته و به ۵۹ درصد رسیده است. در این ماه گروه نان و غلات با تورم ماهانه ۱۶.۶درصدی، بیشترین افزایش قیمت را ثبت کرده و برنج ایرانی با افزایش قیمت ۲۸ درصدی در صدر تورم ماهانه قرار داشته‌است.
همچنین، گروه لبنیات و پروتئین‌ها نیز با رشد قیمتی قابل‌توجهی مواجه بوده‌اند. به عقیده کارشناسان، این افزایش قیمت‌ها بازتاب اثرات جنگ تحمیلی دوازده‌روزه بر بازار مواد غذایی است. در چنین شرایطی، افزایش هزینه مواد غذایی نگرانی‌هایی جدی در خصوص کوچک شدن سفره مردم و افزایش خطر فقر کالری در جامعه ایجاد کرده است.
پس از وقوع جنگ تحمیلی دوازده روزه، بسیاری از کارشناسان اقتصادی نسبت به تاثیر آن بر قیمت کالاهای خوراکی هشدار داده بودند. زیرا تجربه بحران‌های مشابه نشان داده است که در شرایط نااطمینانی و بی‌ثباتی، خانوارها معمولا به رفتارهای احتیاطی از جمله خریدهای پیش‌دستانه روی می‌آورند. این تغییر الگوی خرید، زمینه را برای افزایش قیمت‌ها فراهم می‌کند. نخستین آمارهای تورم خوراکی پس از وقوع جنگ مربوط به خردادماه بود و همان‌طور که انتظار می‌رفت، اثرات تورمی جنگ بر قیمت کالاهای اساسی قابل مشاهده بود. اما گزارش تازه مرکز آمار از تورم خوراکی‌ها در تیرماه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که فشار هزینه‌‌ها بر خانوار شهری بیشتر نیز شده است. بر اساس محاسبات «دنیای اقتصاد»، یک خانوار ایرانی برای تامین سبد استاندارد مواد غذایی در تیرماه ناچار بوده است ۵۹ درصد از حقوق خود را صرف کند. این در حالی است که در تیرماه سال گذشته این سهم معادل ۵۲.۸ درصد بوده است. به عقیده کارشناسان، رشد بی‌سابقه سهم مواد غذایی از درآمد، نمودی روشن از تاثیرات مستقیم جنگ بر سبد معیشتی خانوارها است. این شرایط، به‌ویژه برای دهک‌های پایین درآمدی که بخش عمده درآمدشان صرف کالاهای ضروری می‌شود، می‌تواند منجر به حذف کالاهای با ارزش غذایی بالا یا فقر کالری شود.
نان و غلات صدرنشین تورم خوراکی
در تیرماه سال جاری، گروه «نان و غلات» بیشترین تورم نقطه‌ای در میان خوراکی‌ها را ثبت کرده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ تورم نقطه‌ای این گروه به ۸۱.۸درصد رسیده که بیانگر افزایش شدید قیمت‌ها نسبت به سال قبل است. همچنین، تورم ماهانه نان و غلات نیز در تیرماه با ۱۶.۶ درصد در بالاترین سطح در میان گروه‌های خوراکی قرار گرفته است؛ موضوعی که نشان‌دهنده شتاب‌گیری قیمت‌ها در همین بازه کوتاه یک‌ماهه است. در میان اقلام مختلف این گروه، برنج ایرانی درجه‌یک با ثبت تورم ماهانه ۲۸ درصدی، بیشترین افزایش قیمت را داشته است. پس از آن، برنج خارجی درجه‌یک با تورم ۱۰.۸ درصدی و ماکارونی با افزایش‌قیمت ۹.۵درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
افزایش قیمت چشم‌گیر برنج در تیرماه، ریشه در مجموعه‌ای از عوامل دارد. با توجه به اینکه فصل برداشت کشت اول برنج ایرانی از ابتدای فروردین آغاز می‌شود و تا مردادماه ادامه دارد، به نظر می‌رسد در حال حاضر، محصول کشت جدید هنوز به‌صورت گسترده وارد بازار نشده است. این مساله موجب کاهش عرضه برنج داخلی در بازار شده است. در عین حال، کمبود برنج ایرانی در بازار باعث شده تا تقاضا برای کالای جانشین یعنی برنج‌های وارداتی افزایش یابد. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که واردات نیز با موانع جدی روبه‌رو است. طبق گفته دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج، از شهریورماه سال گذشته تاکنون، تخصیص ارز برای واردات برنج از سوی بانک مرکزی صورت نگرفته است. این موضوع باعث شده واردکنندگان، برای تامین ارز مورد نیاز، به استفاده از سرمایه تجار، دریافت تسهیلات بانکی یا اعتباری که نزد صادرکنندگان خارجی داشتند، روی بیاورند. با این حال به‌دلیل تاخیرهای طولانی‌مدت در پرداخت بهای برنج خریداری شده، واردات برنج به صورت خرید اعتباری دیگر چندان ممکن نیست. از طرفی تغییرات الگوی تقاضا تحت‌تاثیر جنگ تحمیلی دوازده روزه نیز بر افزایش تقاضای این اقلام موثر بوده است.
رشد قیمتی در گروه پروتئین و لبنیات چگونه بوده است؟
بررسی تغییرات قیمتی اقلام خوراکی در تیرماه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که گروه لبنیات و پروتئین‌ها نیز در کنار غلات، افزایش قیمت قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. قیمت پنیر ایرانی نسبت به ماه گذشته ۱۱.۶درصد افزایش یافته و مرغ ماشینی با رشد ۱۰.۹ درصدی در ردیف اقلام با تورم ماهانه بالا قرار گرفته است. ماست نیز با افزایش قیمت ۹.۳ درصدی در تیرماه مواجه بوده است. همچنین آمارهای تورم نقطه‌ای نشان می‌دهد که کره پاستوریزه با تورم ۹۳.۵ درصدی و خامه با رشد قیمتی ۶۹.۴ درصدی در صدر اقلام خوراکی قرار دارند. از طرفی ماست نسبت به تیرماه ۱۴۰۳، افزایشی معادل ۶۱.۷ درصد داشته و مرغ ماشینی نیز با تورم نقطه‌ای ۳۶.۲ درصد مواجه بوده است. این ارقام نشان می‌دهند که افزایش قیمت در طیف گسترده‌ای از اقلام لبنی و پروتئینی اتفاق افتاده‌است.
به عقیده کارشناسان، افزایش تقاضا ناشی از جنگ از عوامل اصلی این جهش قیمتی بوده است. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که روند افزایش قیمت گوشت قرمز با شدت کمتری ادامه یافته است. در تیرماه، گوشت گوسفندی ۳.۳ درصد و گوشت گاو و گوساله ۴.۸ درصد تورم ماهانه داشته‌اند. کارشناسان معتقدند این روند نشانگر آن است که گوشت قرمز پیش‌تر از سبد مصرفی بسیاری از خانوارها کنار رفته یا مصرف آن به حداقل رسیده است؛ موضوعی که زنگ هشدار مهمی به شمار می‌رود. این وضعیت زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که گروه حبوبات به‌عنوان جایگزین پروتئین نیز در ماه‌های اخیر با تورم‌های قابل‌توجهی مواجه شده‌اند. برای نمونه، لوبیا چیتی با ۱۲ درصد تورم ماهانه، دومین رشد قیمت بالا در تیرماه را ثبت کرده است.
همچنین، تقریبا تمامی اقلام گروه حبوبات نسبت به سال گذشته افزایش‌های قیمتی چشم‌گیری داشته‌اند. به عبارتی، در شرایطی که بسیاری از خانوارها از مصرف گوشت قرمز فاصله گرفته‌اند، افزایش قیمت حبوبات نیز گزینه‌های جایگزین تغذیه‌ای را محدود کرده است.
در این میان، نان و غلات که از نظر ارزش غذایی به پای پروتئین‌ها نمی‌رسند اما نقشی کلیدی در تامین کالری روزانه خانوارها دارند، نیز بالاترین تورم تیرماه را ثبت کرده‌اند. این گروه خوراکی که همواره بخش عمده‌ای از سبد غذایی اقشار کم‌درآمد را تشکیل می‌دهد، حالا با جهش قیمتی شدید مواجه شده و این مساله نگرانی‌ها درباره تامین کالری خانوارها را دوچندان کرده است. در مجموع، آمارهای تیرماه نشان می‌دهد که فشار تورمی پس از جنگ، معیشت خانوارهای ایرانی را بیش از گذشته تضعیف کرده است. کاهش قدرت خرید، حذف اقلام ضروری از سفره مردم و افزایش هزینه تامین کالری روزانه، مجموعه‌ای از چالشها را پدید آورده که در صورت تداوم، می‌تواند تبعات عمیقی بر امنیت غذایی و سلامت عمومی به‌جا بگذارد.
