سریع‌القلم: دولت جدید آمریکا فرصتی طلایی برای ارتقای قدرت اقتصادی ایران است / برای توسعه، باید با سه قدرت جهانی رابطه نرمال داشته باشیم
جماران: یک استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: دولت جدید آمریکا یک فرصت طلایی برای ارتقای قدرت اقتصادی ایران است. امیدوارم حاکمیت هم به این سمت برود که هر چه سریع‌تر اختلافات خود با دنیا را حل کنیم و به تولید ثروت برسیم.
شامگاه امروز ۳۰ بهمن‌ماه، مراسم «در پاسداشت عقلانیت و توسعه؛ آرا و آثار دکتر محمود سریع‌القلم»، با هدف گرامیداشت این استاد روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌هایی چون «عقلانیت و توسعه»، در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
در سیاست خارجی، سریع‌القلم به وابستگی متقابل تاکید دارد
حسن آقاجانی، جراح قلب و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این مراسم با اشاره به اینکه در جامعه ما از سطح فرهیختگان تا کف خیابان، اذهان از وضعیت کشور نگران است، اظهار کرد: دکتر سریع‌القلم به عنوان فردی که در آمریکا تحصیل کرده، یک برخورد تحلیلی با مشکلات دارد و نسخه‌های علمی برای مشکلات ارائه می‌دهد. ایشان نقش بزرگی در کمی‌سازی مباحث و تعیین شاخص‌ها برای حوزه‌های مختلف علوم انسانی داشت.
وی با بیان اینکه دکتر سریع‌القلم بیشترین مشکل جامعه را جهل و نادانی در سطوح مختلف می‌داند و با عدد و رقم مسائل را بیان می‌کند، افزود: این بسیار می‌تواند به یافتن راه‌حل کمک کند. با نگاه به جامعه، می‌بینیم که مشکل ناترازی‌ها پررنگ است، یعنی بین تقاضای جامعه و ظرفیت پاسخگویی سیستم فاصله وجود دارد. آقای دکتر سریع القلم به اجماع نخبگان برای حل این مشکل تأکید دارد؛ اجماع نخبگان نه به این معنا که همه با هم آشتی کنند، بلکه یعنی همه بتوانیم فهم مشترکی از مشکلات پیدا کنیم و نخبگان بتوانند را بر اساس شواهد، به راه‌حل برسند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: در حوزه سیاست خارجی نیز دکتر سریع‌القلم به وابستگی متقابل تاکید دارد. این عاملی است که ریسک‌پذیری کشورها در مقابل یکدیگر را تعیین می‌کند. آقای دکتر سریع القلم همچنین توسعه انسانی را ریشه همه توسعه‌ها می‌داند و به عقلانیت به عنوان بزرگترین سرمایه انسان‌ها اهمیت ویژه می‌دهد و معتقد است جامعه باید حول این محور توسعه یابد.
در اسلام نیز الگوبرداری از سایر کشورها برای توسعه پذیرفته شده است
جواد اطاعت، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی نیز در ادامه این مراسم با بیان اینکه بشر امروز یا به دنبال منزلت است یا قدرت یا ثروت، گفت: دکتر سریع‌القلم اگر می‌خواست می‌توانست صاحب قدرت و ثروت هم باشد، اما تنها منزلت و اعتبار اجتماعی را انتخاب کرد. دکتر سریع‌القلم استاد مولف است. در دوره‌ای که رشته علوم سیاسی فقط در دو دانشگاه دانشجوی کارشناسی می‌گرفت، ایشان شخصا دارای یک مکتب فکری بود و به مکتب نوسازی گرایش داشت.
وی اضافه کرد: دکتر سریع‌القلم بین دموکراسی و توسعه معتقد است که باید اولویت را به لیبرالیسم داد، زیرا در یک شرایط لیبرال و آزاد، توسعه رقم می‌خورد. طرفدار نخبه‌گرایی در توسعه است و اعتقاد دارد که نخبگان بسیار بیشتر از توده‌های مردم تعیین‌کننده اند. خصوصا که امروز توده مردم عمدتا تنها تحت تاثیر رسانه هستند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه دکتر سریع‌القلم فرهنگ سیاسی را امری لازم برای توسعه می‌داند، گفت: ایشان بین آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی، به واقع‌گرایی تاکید دارد و به اصول ثابت توسعه معتقد است. در این مکتب فکری، مدل بومی توسعه که در ایران بر آن تاکید می‌شود، از اساس غلط است. در اسلام نیز الگوبرداری از سایر کشورها برای توسعه پذیرفته شده است.
دکتر سریع‌القلم فاصله‌ای مناسب با قدرت و حاکمیت دارد
محمدباقر حشمت‌زاده، استاد بازنشسته روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی نیز در ادامه این مراسم با بیان اینکه دکتر سریع‌القلم بی‌نیاز از تکریم است، گفت: این اجلاس ادای دینی از جامعه دانشگاهی است. منش استاد با دانش ایشان عجین است. آثار استاد علمی و کاربردی است. علی‌رغم پایبندی به اصول تئوریک، مطالب‌شان بر اساس تجربه، آمار و ارقام است. تعاملات گسترده داخلی و خارج دکتر سریع‌القلم، غنای بالایی به مطالب‌شان داده است.
وی افزود: حفظ فاصله لازم با حکومت به خاطر مناعت طبع، از دیگر ویژگی‌های دکتر سریع‌القلم است. قرب زیاد به سیاست چشم را کور و دانش را منفعل می‌کند و دوری زیاد از حکومت نیز باعث عدم شناخت از قدرت می‌شود. میزان فاصله دکتر سریع‌القلم با این مقوله، عالمانه است. اگر دانشمندان سیاست مطالبه قدرت را داشته باشند، هم به علم و هم به عمل سیاسی آسیب می‌زنند. اما مشاهده قدرت از فاصله بهینه، هر دو را ارتقا می‌دهد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه امتزاج ایرانیت و جهانیت از ویژگی‌های دکتر سریع‌القلم است، اضافه کرد: استاد یک ایرانی اصیل اما مدرن است؛ در عین حال که جهان را می‌شناسد، ایرانی می‌اندیشد.
کیسینجر از دکتر سریع‌القلم درخواست کرده بود از علم و تجربه ایشان استفاده کند
به گزارش خبرنگار ما، در ادامه این مراسم سیدکاظم صدر، استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی نیز با بیان اینکه شخصیت سریع‌القلم در خارج از ایران شناخته‌شده‌تر است، اظهار کرد: زمانی کیسینجر از دکتر سریع‌القلم درخواست کرده بود که از بتواند از علم و تجربه ایشان استفاده کند. در داخل نیز مجله‌ای را به فارسی و انگلیسی منتشر می‌کرد که مطالب ارزنده‌ای در آن چاپ می‌شد.
وی ادامه داد: آقای دکتر سریع القلم بسیار میهن‌دوست است. خانواده‌ای اصیل، فرهنگی و مذهبی دارد و بر خلاف بسیاری از دیگر دانشگاهیان، حضور در ایران را ترجیح داد، زیرا بسیار ایران‌دوست است و دغدغه اصلی‌اش تشکیل یک حکمرانی صحیح در کشور است. دکتر سریع‌القلم، امام موسی صدر را الگوی مناسب زعامت سیاسی می‌داند و در پی ترویج اندیشه‌های اوست.
دکتر سریع‌القلم به عنوان یک روشنفکر عمومی شناخته می‌شود
حمیرا مشیرزاده، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران نیز در ادامه این مراسم با اشاره به اینکه بسیاری از مقالات دکتر سریع‌القلم به توسعه مربوط است، گفت: حتی مقالات ایشان در مورد نقش نخبگان، سیاست خارجی و… از دغدغه اصلی ایشان یعنی توسعه ایران نشأت گرفته است. استاد به کنشگری انسانی در تحولات بسیار توجه دارد و در این کنشگری نیز برای عقلانیت اهمیت بسیاری قائل است. ایشان تاکید دارد که این عقلانیت ما را به فرصت‌هایی که در حوزه سیاست خارجی وجود دارد، سوق می‌دهد. دکتر سریع‌القلم در سال‌های اخیر به عنوان یک روشنفکر عمومی شناخته می‌شود و بر ترویج عقلانیت در سطوح مختلف تاکید دارد.
دکتر سریع‌القلم یکی از جلوه‌های فرهنگ صنعتی در کشور ماست
همچنین ابراهیم شیخ، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی و معاون وزیر صمت نیز در ادامه این مراسم بیان کرد: ما در وزارت صمت در دو دهه گذشته به فرهنگ صنعت توجه داریم و معتقدیم که یکی از چالش‌های اساسی پیشرفت کم کشور ما در صنعتی شدن، ضعف فرهنگ صنعتی است. دکتر سریع‌القلم یکی از جلوه‌های فرهنگ صنعتی در کشور ماست. وقت‌شناسی، تمرکز، پشتکار، داشتن دیدگاه راهبردی، ارزش‌آفرینی، واقع‌گرایی، شبکه‌سازی و تاکید بر استفاده از فرصت‌های بین‌المللی، همه از شاخص‌های فرهنگ مناسب صنعتی است که آقای دکتر دارد.
کشوری که افرادی مانند سریع‌القلم را دارد، نباید این گونه مدیریت شود
حسین میرزایی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز با بیان اینکه دکتر سریع‌القلم دارای تخصص در زمینه‌های علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد سیاسی و فرهنگ است، عنوان کرد: آقای دکتر سریع القلم در تمام آثار خود به دنبال ترویج عقلانیت و توسعه‌یافتگی است. دکتر سریع‌القلم تنها استادی است که در تعداد بسیاری از اجلاس‌های شاخص جهانی از جمله داوس شرکت کرده و خالصانه یافته‌های علمی خود را در اختیار همگان قرار می‌دهد. این یک هنر است که ایشان می‌تواند هم با دولتمردان گفت‌وگو کند، هم با جامعه مدنی و هم با عامه مردم.
وی ادامه داد: دکتر سریع‌القلم علی‌رغم ۴۰ سال استادی، دائما علم خود را به‌روز می‌کند و مانند یک دانشجو، در پی یادگیری علوم نوین است. کشوری که افرادی مانند سریع‌القلم را دارد، نباید این گونه مدیریت شود. این کفران نعمت است. تمام تلاش سریع‌القلم این بود که کشور به چنین نقطه‌ای نرسد که متأسفانه رسید.
یکی از خدمات دکتر سریع‌القلم بر صدر نشاندن دانش سیاست در جامعه ایران است
در ادامه، حسین سلیمی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن علوم سیاسی ایران نیز با بیان اینکه سخن دکتر سریع‌القلم معطوف به مسائلی است که نیاز مفرط جامعه ماست، گفت: عقلانیت باید در فرهنگ سیاسی جامعه ما نهادینه شود. توسعه به معنای سازگاری با محیط جدید جهانی است و سیاست خارجی باید در خدمت توسعه باشد. بر این اساس می‌توان به این پرسش پاسخ داد که در جهانی که بنیادهای آن در حال تحول است، چگونه می‌توانیم خود را سازگار کنیم.
وی افزود: دکتر سریع‌القلم بدون اینکه از دولت ایران کمک گیرد، در مجامع تاثیرگذار بین‌المللی حضور دارد و سخنانش هم بسیار شنیده می‌شود. این ظرفیت عظیمی برای کشور است که متاسفانه از آن استفاده نمی‌گردد. امروز گشایش در سیاست خارجی، از نان شب برای ما واجب‌تر است. این گشایش‌ها باید از جانب اندیشمندان حاصل شود.
رئیس انجمن علوم سیاسی ایران اضافه کرد: دکتر سریع‌القلم بسیار نقدپذیر است. با وجود مقام بالای علمی، حتی اگر دانشجویان به دکتر سریع‌القلم نقدهایی را وارد کنند، ایشان می‌پذیرند. امیدوارم پاسخ روشنی که استاد برای مشکلات سیاسی و اقتصادی دارد، شنیده شود. یکی از خدمات ایشان بر صدر نشاندن دانش سیاست در جامعه ایران است. در نتیجه تلاش‌های دکتر سریع‌القلم، امروز همه می‌گویند که راه‌حل مشکلات در سیاست است.
دکتر سریع‌القلم باعث گذار ایران از توسعه‌ستیزی به توسعه‌گرایی شد
رضا خجسته رحیمی، سردبیر مجله اندیشه پویا نیز در ادامه این مراسم با بیان تاریخ روشنفکری معاصر ایران سرشار است از فتواهای سیاسی و اقتصادی در مذمت توسعه، اظهار کرد: آن شرایط بی‌ربط به وضعیت امروز ایران نیست. بعد از انقلاب نیز سنت توسعه‌ستیزی محکم‌تر شد و حتی بسیاری از روشنفکران ایدئولوگ انقلاب اسلامی، انقلاب را آغاز بر پایان یک دوره تمدن می‌خواندند و معتقد بودند انقلاب برای حل مشکلات اقتصادی نیامده است. بر اساس این تفکرات، سیم خاردار کشیدن به دور ایران، فضیلتی بسیار بالا بود.
وی افزود: در چنان وضعیتی دکتر سریع‌القلم از همان دهه ۶۰، جامعه ایران را دعوت به توسعه کرد و تاکید انزوای کشور عقلانی نیست. ما را دور و درازی را آمده‌ایم تا امروز به این فهم ساده رسیده‌ایم که عقب‌ماندگی و توسعه‌ستیزی فضیلت نیست. قطعا از معدود کسانی که باعث گذار جامعه ایران از آن وضعیت شد، دکتر سریع‌القلم است.
برخی با هدف عرض اندام، آثار دکتر سریع‌القلم را نقد می‌کنند
مجتبی مقصودی، پژوهشگر علوم سیاسی نیز در ادامه این مراسم با بیان اینکه چند دسته از افراد اقدام به نقد آثار دکتر زیباکلام می‌کنند، گفت: برخی بر اساس رویکرد اصلاحی و تکمیلی، آثار دکتر سریع‌القلم را نقد می‌کنند. برخی با هدف خرده‌گیری، به نقد آثار ایشان می‌پردازند. برخی دیگر هم با هدف اینکه عرض اندام کنند، از آثار دکتر سریع‌القلم ایراد می‌گیرند. عده‌ای دیگر هم با هدف تخریب و حتی تخریب آثار آقای دکتر را نقد می‌کنند. یک نکته مهم این است که بخشی‌نگری موجب تفسیر نادرست از آثار دکتر سریع‌القلم می‌شود. باید آثار ایشان را به عنوان یک مکتب فکری به هم پیوسته مطالعه کرد.
برخوردار از منابع غنی معدنی و انسانی شرط توسعه نیست
مسعود نیلی، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف نیز در ادامه عنوان کرد: اگر تاریخ توسعه کشورهای مختلف را نگاه کنیم، اینکه یک کشوری از منابع غنی زیرزمینی برخوردار باشد، شرط توسعه نیست. حتی برخورداری از منابع انسانی نیز عامل اصلی توسعه نیست. آن چیزی که کشورها را در مسیر توسعه قرار داده، یادگیری است. یعنی از گذشته خودمان، وضعیت جهان و علم دنیا بیاموزیم. دکتر سریع‌القلم یکی از افرادی است که در حوزه ترویج یادگیری از جهان تلاش‌های بسیاری کرده است.
وی ادامه داد: افراد محدودی در حوزه اندیشه‌ورزی و ارتقای فرهنگ عمومی تلاش می‌کنند یکی از این افراد، دکتر سریع‌القلم است. اما هنوز موفق نشده‌ایم که یک نظم مشخصی را برای اندیشه‌ورزی در عرصه عمومی تعریف کنیم. ۵ شاخص برای این کار وجود دارد و افرادی که کنشگری فکری در عرصه عمومی دارند، باید دارای این ویژگی‌ها باشند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: نخست اینکه صرفا در چهارچوب تخصص آکادمیک خود اظهارنظر کنند. دوم اینکه به دقت به مطالبی که از دیگران استفاده می‌کنیم، ارجاع دهند. سوم اینکه باور داشته باشند که علم آن چیزی است که در دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شود و باید صرفا آن را به عنوان راهبرد قرار داد. چهارم اینکه در زمینه‌هایی اظهارنظر قاطع کنند که در آن حوزه‌ها حداقل یک مقاله چاپ کرده باشند. نهایتا اینکه اندیشه‌ورزان عرصه عمومی باید بیش از اینکه پاسخ داشته باشند، سوال داشته باشند. دکتر سریع‌القلم تمام این ۵ ویژگی را دارد.
بدون رابطه نرمال با سه قدرت آمریکا، چین و روسیه پیشرفت ممکن نیست
در پایان این مراسم، محمود سریع‌القلم ضمن تشکر از حاضرین و سخنرانان، بیان کرد: من به هر کجای کشور که سفر می‌کنم، می‌بینم همه در انتظار یک تحول هستند. برای دستیابی به توسعه دو راه وجود دارد؛ یکی جامعه‌محور است و دیگری نخبه‌محور. سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه از طریق جامعه تغییر کردند. باروری جامعه مدنی و بخش خصوصی در این کشورها، حاکمیت را وادار به عقب‌نشینی کرد. اما سایر کشورها همه تحت تأثیر نخبگان متحول شدند. حتی آمریکا توسط ۵۰ نفر که می‌اندیشیدند و کارآفرین بودند، متحول شد. در ژاپن حاکمیت و در چین حاکمیت و نخبگان تحول ایجاد کردند.
وی افزود: اگرچه درست هم همین است که جامعه یک کشور را تغییر دهد، اما این کار بسیار زمان‌بر است. سال ۱۸۵۵ در انگلیس شش هزار رمان چاپ شد. یعنی مردم آگاهی داشتند و توانستند پارلمان خود را وادار به تغییر کنند. در آلمان و فرانسه نیز چنین‌بود. در سایر دنیا اما مردم چنین سطحی از آگاهی نداشتند و این نخبگان بود که تشخیص دادند و تغییر ایجاد کردند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه نخبگان سریع‌تر می‌توانند تشخیص دهند و سپس مردم را با خود همراه کنند، گفت: ما ایرانیان معمولا اجازه می‌دهیم که وقایع ما را تغییر دهد و صرفا نظاره می‌کنیم. این رویه باعث باخت ما می‌شود. اگر می‌خواهیم که خودمان عامل تغییر باشیم، باید اولا دانش‌مان افزایش یابد و سپس تشکل داشته باشیم. انگلیس، آلمان و فرانسه نیز به همین دو ویژگی مجهز بودند.
سریع‌القلم با بیان اینکه اگر متون توسعه را بخوانیم، می‌بینیم کشورها چه زحمتی برای ایجاد شرایط تحول کشیده‌اند، اظهار کرد: ما برای این که دانش خودمان را افزایش و کشور را تغییر دهیم، باید در ۴ حوزه کار کنیم؛ در غیر این صورت فرصت توسعه را از دست می‌دهیم. حوزه اول، تفکیک قدرت سیاسی از قدرت اقتصادی است. این چالش بسیار بزرگی برای یک کشور کهن است که همیشه حاکمیت بر تمام منابع و شئون آن مالکیت دارد. این کار مقدمه تحول در یک کشور است. مادامی که در یک کشور قدرت سیاسی از اقتصادی تفکیک نشود، نباید در انتظار آزادی در آن جامعه نشست.
وی اضافه کرد: دوم این که در نظام بین‌الملل موجود، هیچ کشوری نمی‌تواند بدون رابطه نرمال با سه قدرت آمریکا، چین و روسیه پیشرفت کند. مادامی که ما این رابطه را نداشته باشیم، نمی‌توانیم از فرصت‌های آنان استفاده کنیم. کار سوم ورود به اقتصاد جهانی است. در همه جای دنیا سیاست یک بخش خاکستری دارد؛ یعنی بخشی از حوزه سیاست که پوشیده است. اما در اقتصاد اگر شفاف نباشیم، نمی‌توانیم پیشرفت کنیم. سنگاپور در سیاست، تا حدّ۷۰ درصد خاکستری است، اما در سیاست ۱۰۰ درصد شفاف است. چین کمونیست، تا ۹۰ درصد در اقتصاد شفاف است. ورود به اقتصاد جهانی، برای شفافیت اقتصادی یک امر ضروری است. تا در عرصه‌های حیاتی وارد نشویم، بسیاری از بخش‌های اقتصادی ما ناکارامد باقی خواهند ماند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه نکته چهارم که شاید سخت‌تر باشد، اجماع حاکمیت و جناح‌های سیاسی بر سر اهمیت تولید ثروت است، عنوان کرد: گفتمان چپ، تولید ثروت در ایران را تخریب کرد. در طی تاریخ، ایران در عرصه‌های جهانی حاضر بوده است. فقط ۴ دهه است که ما این طور تمرکز خود را بر درون قرار داده‌ایم. برای ورود به جهان و همکاری با سه قدرت، باید تولید ثروت را مبنا قرار دهیم. ثروت یعنی کشور مازاد بر هزینه‌های خود، درامد داشته باشد.
سریع‌القلم با بیان اینکه بدون ثروت، حفظ هویت هم ممکن نیست، خاطرنشان کرد: چین در تمام دنیا ۵۰۰ مرکز بسط اندیشه‌های کنفوسیوس دارد. چرا در زمان مائو، چین نمی‌توانست چنین کند؟ زیرا در آن زمان عمده مردم این کشور فقیر بودند. تا زمانی که به این فهم نرسیم که مسأله اصلی ما تولید ثروت است و الزامات آن رابطه با جهان است، در هرج‌ومرج باقی خواهیم ماند. اگر به تولید روزانه دو میلیون بشکه نفت هم برسیم، فقط بقاء خواهیم داشت. برای توسعه، در میان‌مدت باید حداقل ۴ تا ۵ میلیون بشکه نفت تولید کرد. در بلندمدت هم که ایران باید از خام‌فروشی پرهیز کرده و یک قدرت مهم در هوش مصنوعی شود.
نویسنده کتاب عقلانیت و توسعه تاکید کرد: دولت جدید آمریکا یک فرصت طلایی برای ارتقای قدرت اقتصادی ایران است. امیدوارم حاکمیت هم به این سمت برود که هر چه سریع‌تر اختلافات خود با دنیا را حل کنیم و به تولید ثروت برسیم.
