سازوکار شورای نگهبان در بررسی صلاحیت داوطلبان چگونه است؟ – هشت صبح

خبرگزاری مهر، گروه سیاست: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برای شورای نگهبان وظایف متعددی را بر شمرده است که یکی از وظایف مهم اعضای فقیه و حقوقدان شورای نگهبان، «بررسی صلاحیت داوطلبان انتخاباتی» است.

شورای نگهبان از روز سه‌شنبه (۱۵ خرداد ماه) بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری را آغاز کرده است؛ طبق قانون، شورای نگهبان ۵ روز برای بررسی صلاحیت‌ها مهلت دارد که این زمان ۵ روز دیگر نیز می‌تواند تمدید شود. در ماده ۵۷ قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران آمده است: «شورای نگهبان ظرف پنج روز از تاریخ وصول مدارک داوطلبان به صلاحیت آنان رسیدگی و نظر خود را صورت‌جلسه نموده و یک نسخه از آن را به وزارت کشور ارسال می‌دارد.

تبصره- در موارد ضرورت، بنا به تشخیص شورای نگهبان مدت مذکور در این ماده حداکثر تا پنج روز دیگر تمدید و به وزارت کشور اعلام می‌گردد.»

بر این اساس و با وجود اینکه امروز (شنبه ۱۹ خرداد ماه) آخرین مهلت اولیه شورای نگهبان برای بررسی صلاحیت‌ها است، اما شورای نگهبان می‌تواند این مهلت ۵ روزه را به مدت ۵ روز دیگر تمدید و تا ۲۴ خرداد ماه نتیجه بررسی صلاحیت‌ها را ادامه دهد؛ البته سخنگوی شورای نگهبان تاکید کرده است که شورای نگهبان تلاش می‌کند، مهلت تمدید شده حداقلی باشد.

مرجع رسیدگی مستقیم به صلاحیت‌ها

نکته مهم دیگر آن است که بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری از سوی شورای نگهبان، موضوعی است که به صورت صریح در قانون اساسی آمده است؛ مطابق با قانون اساسی، صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری، پیش از انتخابات رأساً توسط شورای نگهبان مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت. در بند (۹) اصل ۱۱۰ قانون اساسی آمده است: «.. ‏ صلاحیت‏ داوطلبان‏ ریاست‏ جمهوری‏ از جهت‏ دارا بودن‏ شرایطی‏ که‏ در این قانون‏ می‌‏‌آید، باید قبل‏ از انتخابات‏ به‏ تأیید شورای‏ نگهبان‏ … ‏ برسد.»

بر اساس این عبارت، شورای نگهبان بر امر بررسی صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری نظارت ندارد، بلکه خود به طور مستقیم به صلاحیت آنان رسیدگی می‌کند.

فرآیند بررسی صلاحیت داوطلبان

معیار شورای نگهبان در بررسی صلاحیت‌های انتخابات ریاست جمهوری، اصل ۱۱۵ قانون اساسی، ماده ۳۵ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری و مصوبه شورای نگهبان درباره تعاریف، معیارها و شرایط لازم برای تشخیص رجل سیاسی، رجل مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست‌جمهوری است.

در اصل ۱۱۵ قانون اساسی آمده است که رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی بوده و واجد شرایط ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشد.

طحان نظیف، سخنگوی شورای نگهبان نیز اخیراً اعلام کرد تمام تلاش ما این است که بررسی صلاحیت‌ها در نهایت صحت، اتقان و با سرعت انجام شود و توضیح داد: «برخی مدارک و اسناد از خود داوطلب گرفته شده و ممکن است برخی استعلامات از دستگاه‌های مربوطه انجام شود. مبنای ما در بررسی صلاحیت‌ها، قانون اساسی است.»

شورای نگهبان؛ فصل الخطاب

در قانون اعلام شده است که تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری بعد از اعلام نتایج بررسی‌ها آغاز خواهد شد. نکته مهم دیگر آن است که در انتخابات ریاست‌جمهوری موضوع اعتراض به نتایج اعلام شده از سوی شورای نگهبان نیامده است، چرا که طبق قانون، نظر این شورا قطعی و نهایی است و شورای نگهبان به عنوان فصل الخطاب و مرجع نهایی دانسته شده است.

یک موضوع مهم و سوال‌برانگیز دیگر آن است که آیا این احتمال وجود دارد که صلاحیت کسانی که در دوره‌های قبل احراز شده یا نشده، در این دوره تغییر کند که سخنگوی شورای نگهبان درباره این موضوع می‌گوید: «در هر دوره و در هر انتخاباتی بررسی صلاحیت را نسبت به اشخاص داریم و هر دو امکان پذیر است.»

درباره بررسی صلاحیت‌ها گمانه‌زنی نکنید

علی رغم اینکه مهلت بررسی صلاحیت داوطلبان نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری در شورای نگهبان هنوز باقی مانده، اما این روزها بازار گمانه‌زنی درباره نتیجه بررسی صلاحیت داوطلبان در شورای نگهبان و حمایت از برخی گزینه‌ها داغ است.

طحان نظیف، سخنگوی شورای نگهبان اخیراً به این موضوع واکنش نشان داد و رسانه‌ها و فعالان فضای مجازی را به اجتناب از هرگونه گمانه‌زنی زودهنگام توصیه کرد و گفت: «بررسی صلاحیت‌ها فرایندی تفصیلی، دقیق و زمان‌بر است و این شورا در جلسات فشرده و چند نوبته بررسی‌ها را دقیق انجام خواهد داد.»

تحت تأثیر هیچ فشاری قرار نمی‌گیریم

گویا هدف برخی افراد و گروه‌ها از گمانه زنی درباره بررسی صلاحیت‌ها آن است که شورای نگهبان را تحت فشار قرار دهند تا بلکه صلاحیت گزینه مورد نظرشان مورد تأیید شورای نگهبان قرار گیرد؛ حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی، عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر این موضوع را مطرح کرد و گفت: «بعضی از گروه‌های سیاسی این روزها می‌گویند کاندیدای ما چه کسانی هستند در حالی که هنوز زمان بررسی صلاحیت داوطلبان تمام نشده است. این اقدام فقط ترفندی با هدف فشار آوردن به شورای نگهبان است. البته شورای نگهبان به چنین ترفندهایی توجه نمی‌کند و افراد زبده، خبره، شایسته، توانمند و مسلط به مسائل و امور کشور را تأیید صلاحیت خواهد کرد.»

آیت‌الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان نیز در پاسخ به این سوال که آیا به شورا فشار نمی‌آورند که چه کسی را تأیید و عدم تأیید کنید، تصریح کرد: «اصلاً چنین چیزهایی نیست و جرأت نمی‌کنند و می‌دانند که این حرف‌ها در گوش ما نمی‌رود. از ابتدا تاکنون یک خط مستقیم را انتخاب کرده‌ایم و ادامه می‌دهیم.»

روند بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات در آمریکا

همه کشورهایی که در روند نظام سیاسی آن‌ها انتخابات وجود دارد، شرایطی برای داوطلبان و احراز صلاحیت آنان در نظر گرفته‌اند، چراکه ممکن است افراد زیادی به دنبال رسیدن به جایگاه و مسندی باشند و از آنجایی که این امکان وجود ندارد همه آن‌ها در معرض انتخاب مردم قرار گیرند، پس در نتیجه چاره نظام‌های سیاسی این است که معمولاً نهاد یا نهادهایی بررسی صلاحیت داوطلبان را انجام دهند.

برای مثال، بر اساس اصل دوم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا، هر نامزد ریاست جمهوری آمریکا باید در ایالات متحده آمریکا به دنیا آمده باشد و حداقل ۱۴ سال متوالی در آمریکا زندگی کرده و حداقل ۳۵ سال تمام، سن داشته باشد یا اینکه تا پیش از روز معارفه، به سن ۳۵ سال و ۱۴ سال اقامت متوالی در آمریکا برسد.

سازوکار سخت آمریکا در بررسی صلاحیت‌ها

فواد ایزدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این زمینه گفت: «با توجه به ساختار قدرت در آمریکا، نهادی به نام شورای نگهبان وجود ندارد، اما بحث بررسی صلاحیت‌ها در این کشور خیلی سخت‌تر از ایران انجام می‌شود.»

وی توضیح داد: «در آمریکا در بحث ردصلاحیت افراد، حزب و سیستم‌های سرمایه‌سالار دخیل هستند. سیستم آمریکا سرمایه‌سالار (کاپیتالیستی) است و کسانی تأیید صلاحیت می‌شوند که سیستم سرمایه‌داری از آن‌ها حمایت کند، یا به عبارتی این سیستم بخواهد به آن کاندیدای مورد نظر کمک مالی انجام دهد. در پژوهشی که توسط اساتید علوم سیاسی انجام شده، ۹۴ درصد افراد پیروز در انتخابات آمریکا، فردی است که بیشترین هزینه را برای انتخابات کرده باشد.»

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به جایگاه شورای نگهبان در ایران اشاره و تصریح کرد: «کشور بدون شورای نگهبان دچار هرج و مرج می‌شود.»

به هر صورت طی روزهای آتی نتیجه بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری اعلام خواهد شد و کسانی که پا به میدان انتخابات گذاشته‌اند، باید سازوکارهای قانونی کشور را قبول داشته و به تصمیم شورای نگهبان درباره نتیجه بررسی صلاحیت‌ها تمکین کنند.

تمکین از شورای نگهبان

حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی، عضو هیئت رئیسه مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: «شورای نگهبان متشکل از ۶ فقیه عادل و شش حقوقدان متعهد و متدین است که به دقت پرونده داوطلبان را بررسی کرده و درباره صلاحیت آنان اعلام نظر می‌کند. نباید رویه به این گونه باشد که اگر نظر شورای نگهبان مطابق با نظر ما بود، آن را قبول داشته باشیم و در غیر این صورت، شورای نگهبان را زیر سوال ببریم. داوطلبان انتخابات باید نسبت به هر نوع اعلام نظر شورای نگهبان تمکین کنند و نباید اینگونه باشد که اگر نظر شورای نگهبان به نفع آنان بود تمکین کنند و در غیر این صورت علیه شورای نگهبان هجمه کنند.»

این نماینده مجلس تاکید کرد: «شورای نگهبان به مسئولیت شرعی خود در بررسی صلاحیت‌ها عمل می‌کند و همواره نشان داده است که در بررسی صلاحیت داوطلبان به هیچ وجه تحت تأثیر فضاسازی‌ها و فشارها قرار نمی‌گیرد.»