روزنامه خراسان: راه اندازی شبکه «خبر ۲» چه توجیه فنی و محتوایی دارد؟
روزنامه خراسان نوشت: علیرضا دباغ کارشناس رسانه گفت: یکی از تغییراتی که در دوران تحول صداوسیما اتفاق افتاده، مربوط به شبکه‌های تلویزیونی است. تا به حال شبکه «شما»، «ایران کالا» و «جام جم» به دلیل نداشتن مخاطب تعطیل شدند و یک شبکه جدید یعنی شبکه «خبر ۲» نیز راه‌اندازی شد. پخش آزمایشی این شبکه از نیمه شهریور آغاز شده تا رویدادهای مختلف را به صورت زنده پوشش بدهد. مدتی پیش پخش زنده «اصلاح آسفالت بزرگراه قم – تهران» از این شبکه انتقادهایی را برانگیخت. گاهی هم‌پوشانی شبکه «خبر ۲» با دیگر شبکه‌های تلویزیون برای پخش مستقیم بعضی رویدادها نیز سوالاتی را درباره راه‌اندازی چنین شبکه‌ای به وجود می‌آورد. مثلا عصر جمعه ۲۶ آبان، شبکه «خبر ۲» و شبکه «آموزش» همزمان اجتماع بانوان و دختران تهران را که به مناسبت میلاد حضرت زینب(س) برگزار شده بود، به صورت زنده نمایش می‌دادند. در ادامه مطلب، در گفت‌وگو با دکتر علیرضا دباغ کارشناس رسانه، به راه‌اندازی شبکه «خبر ۲» پرداختیم.
لزوم برنامه‌ریزی
علیرضا دباغ ضمن اشاره به لزوم برنامه‌ریزی دقیق و درست برای راه‌اندازی یک شبکه جدید توضیح می‌دهد: «حذف یا ایجاد یک شبکه جدید، نشان‌دهنده پویایی رسانه ملی در راستای اهداف آن است که به برنامه‌ریزی نیاز دارد، اما باید توجه داشته باشیم که هماهنگی در ارکان تصمیم‌گیری و انسجام در طراحی قبل از اجرای تصمیمات بسیار مهم است، در غیر این صورت ممکن است تصمیمات ما احساسی یا لحظه‌ای باشد و احتمال دارد این احساسات لحظه‌ای یا هیجاناتی که تابع برخی شرایط درون‌سازمانی یا برون‌سازمانی است، برنامه‌ریزی دقیق را مختل کند.
اگر با این نگاه به شبکه «خبر ۲» نگاه کنیم، به نظرم با یک سری تصمیمات متناقض در رسانه ملی مواجه هستیم. در دهه‌های اخیر بعد از آقای ضرغامی، همه مدیران صداوسیما وقتی روی کار آمدند به مسئله بزرگ شدن سازمان اشاره کردند و گفتند بسیاری از این شبکه‌ها غیرضروری هستند، آقای سرافراز هم شروع به کوچک‌سازی سازمان کردند که کار بسیار درست و صحیحی بود، اما چون بدون برنامه‌ریزی انجام شد، آن‌چنان که انتظار می رفت موفق نشدند. در دوران آقای علی‌عسگری این اتفاق به یک سکون رسید و سازمان نه تنها حرکت رو به جلویی نداشت، بلکه گاهی هم عقب‌گرد داشت و شاید هم همین امر باعث تمدید نشدن حکم ریاست ایشان از سوی مقام معظم رهبری شد. امید می‌رفت با حضور آقای جبلی بازنگری در ساختار حجیم سازمان صداوسیما به طور دقیق انجام شود، با امید فراوان به موفقیت ایشان نکاتی را که به گمانم لازم است از دید کارشناسی مطرح شود، به عرض می‌رسانم.»
این کارشناس ادامه می‌دهد: «با حذف دو شبکه «شما» و «ایران کالا» شروع خوبی برای بهینه سازی محیط رسانه از امور موازی یا غیرضروری آغاز شد، اما الان صحبت از تولد یک شبکه جدید است. طبعاً اگر این شبکه با توجه به برنامه‌ریزی دقیق راه‌اندازی شده باشد، کار بسیار مثبتی است. برنامه‌ریزی دقیق برای تشکیل شبکه جدید چند محور اساسی دارد که از همه مهم‌تر نیاز مخاطب است. بعد مسائل درون‌سازمانی مانند این که آیا نیروی انسانی، تجهیزات، امکانات و بودجه لازم برای این کار وجود دارد؟ اگر همه این‌ها وجود داشت، تشکیل هر شبکه‌ای می‌تواند بلااشکال و در جهت اهداف باشد.»
دلیل غیرمنطقی و مخاطب‌ناپسند
دباغ با مرور دلایلی که برای راه‌اندازی شبکه «خبر ۲» مطرح شده می‌گوید: «با توجه به صحبت‌های آقای حسن عابدینی سرپرست خبرگزاری صداوسیما در بدو تأسیس این شبکه، به نظر می‌رسد استدلال‌هایی که برای ایجاد «شبکه خبر ۲» برشمرده‌اند استدلال‌های منطقی و مخاطب‌پسندی نیست. ایشان می‌گوید: «برای این که افکار عمومی و جامعه نخبگان کشور در جریان رویدادهای لحظه به لحظه قرار بگیرند و از جهت ظرفیت فنی هم این امکان وجود دارد که به صورت زنده آن‌ها را پوشش دهیم، سراغ این شبکه رفتیم مثلا رئیس جمهور، رئیس مجلس یا روسای سه قوه دارند سخنرانی می‌کنند و تلویزیون می‌خواهد این سخنرانی را بدون تقطیع پوشش دهد. ممکن است ساعت پخش خبر با این سخنرانی مقارن باشد، به همین دلیل این ظرفیت در شبکه خبر وجود نداشته باشد، بنابراین شبکه جدیدی تشکیل دادیم.» این دلیل قانع‌کننده نیست، چون مثلا فرض کنید رئیس‌جمهور در حال سخنرانی مهمی است که حتماً باید زنده پخش شود، نه تنها شبکه خبر، بلکه شبکه یک هم محل پخش آن است، بنابراین نیازی نیست شبکه جدیدی برای آن راه‌اندازی کنیم مگر این که سخنرانی‌های تشریفاتی انجام شود، مثلا کنگره تجلیل از فلان شخصیت فرهنگی، سیاسی، اقتصادی یا مثلاً قرار است یکی از مقامات دولت یا مجلس در رویداد روز ملی مسکن، در جمع مسکن‌سازان صحبتی مطرح کنند، خوشبختانه امکانات تکنولوژیک این اجازه را می دهد که این‌ها را رسانه دولت، خبرگزاری ایرنا، سایت رسمی ریاست جمهوری یا مجلس شورای اسلامی مستقیم پخش کنند و در دولت قبل هم مسبوق به سابقه بوده است.»
محدودیت‌ها برای پوشش رویدادهای جهانی
دباغ همچنین توضیح می‌دهد: «مورد دیگر این که گفتند «در طول ۲۴ ساعت، رویدادهای مهمی در جهان اتفاق می‌افتد که سعی می‌کنیم آن‌ها را پوشش دهیم.» تا جایی که می‌دانم صداوسیما آن قدر نیروی خبری در سراسر جهان ندارد که بتواند این رویدادها را به صورت مستقیم پوشش دهد یا اگر هم داشته باشد، امکاناتشان این اجازه را نمی‌دهد. کمااین که در واقعه غزه دیدیم بخشی از پخش مستقیمی که انجام می‌شد، تصاویری بود که از شبکه الجزیره گرفته می‌شد، پس این هم دلیل قانع‌کننده‌ای نیست. ازسوی دیگر سازمان صداسیما در زمینه بودجه هم مشکلاتی دارد. مدت‌هاست که بخشی از کارکنان و اغلب بازنشستگان سازمان از مسائل حقوقی خود رنج می‌برند و اعتراضاتی دارند که نجیبانه به گوش ریاست سازمان رسانده‌اند، بنابراین اگر هم بودجه‌ای هست، باید برای حل این مشکلات و رفع چاله‌هایی که در زمینه‌های دیگر وجود دارد هزینه شود. مانند نیروی انسانی که اشاره کردم و همچنین برای تولید محتوای سرگرمی و تفریحی.»
نیاز مخاطب به سرگرمی
علیرضا دباغ ضمن اشاره به نیاز مخاطب به سرگرمی اظهار می‌کند: «یکی از دلایل مهم تشکیل شبکه جدید «نیاز مخاطب» است. در حال حاضر آیا مخاطب به برنامه‌های سرگرمی نیاز دارد یا مسائل خبری؟ به نظر من سرگرمی. اصلا فرض کنید نیاز خبری هم داشته باشد، برای تامین این نیاز شبکه‌هایی داریم به نام «خبر» و «افق» که به صورت تفصیلی، بخشی از رویدادهای جاری روز را در قالب برنامه‌های گفت‌وگومحور مانند «به افق فلسطین» یا برنامه‌های دیگر پوشش می‌دهند. شبکه سه هم که مدت‌هاست کفه برنامه‌های سیاسی‌اش نسبت به برنامه‌های سرگرمی و تفریحی سنگین‌تر شده، البته به جز پخش مسابقات ورزشی.»
پوشش رویدادهای منطقه‌ای و استانی؟
این کارشناس همچنین ضمن اشاره به یکی دیگر از دلایلی که برای افتتاح شبکه «خبر ۲» مطرح شده، توضیح می‌دهد: «گفته شده «شبکه «خبر ۲» می‌تواند رخدادهای مهم بین‌المللی، ملی، منطقه‌ای و استانی را پوشش دهد» که این استدلال هم منطقی نیست. درباره رخدادهای منطقه‌ای، بر فرض نتانیاهو لعنت‌ا… علیه کنفرانس خبری مهمی درخصوص موضوع فلسطین برگزار می‌کند، اما حرف دشمن است و ما سخنرانی او را پخش مستقیم نمی‌کنیم. ما می‌توانیم سخنرانی سید حسن نصرا… را پخش کنیم که آن را هم از شبکه سه، خبر و گاهی از شبکه یک پخش می‌کنیم و راه‌اندازی شبکه جدید منطقی نیست. تصمیمات متناقض سازمان صداوسیما در این مواقع خودش را بیشتر نشان می‌دهد، از یک طرف شبکه‌های موازی یا شبکه‌های کم‌مخاطب را حذف می‌کنید، از طرفی شبکه جدیدی با چنین استدلال‌های غیرمنطقی افتتاح می‌شود. درباره رخدادهای استانی هم شبکه‌های استانی می‌توانند نیازهای استانی را پوشش دهند، مثلا آسفالت خیابان‌های فلان شهرستان یا حتی تهران برای مردم این شهر مهم است و اگر شهردار یا شورای شهر بخواهند در این زمینه صحبت کنند اهمیت دارد، اما نه این که به صورت زنده و مستقیم پخش شود، در حد همان خبر شبکه استانی یا برنامه‌های مرتبط با آن در شبکه استانی مربوط کفایت می‌کند.»
شبکه خبری جدید در شرایط چندصدایی
دباغ ضمن انتقاد از تک‌صدایی در تلویزیون می‌گوید: «این را در نظر بگیریم که شبکه جدید، می‌تواند چه نیازی از مخاطب را برآورده کند که این شبکه‌ها برآورده نکرده‌اند؟ اگر شبکه‌های قبلی به دلایل مختلف مانند سنگین بودن کنداکتورشان، امکان ایجاد فضای جدیدی برای مخاطبان را ندارند، بله شاید دلیلی باشد که بتوان شبکه جدید افتتاح کرد یا اگر یک سخنرانی برای پخش در شبکه خبر سراسری جزو اولویت مقامات کشوری نیست، از شبکه «خبر ۲» پخش شود، بله این هم منطقی است، اما آن چه در روال کلی این دو سال اخیر در سازمان صداوسیما دیده می‌شود آن است که از تمام ظرفیت رسانه برای شنیده شدن صدای دوستداران متفاوت انقلاب اسلامی استفاده شایان توجهی نمی‌شود. حتی اگر گاهی صدایی از طیف دیگری از دوستداران انقلاب مطرح شود، خود رسانه بلافاصله واکنش نشان می‌دهد و شرایط دیگری را رقم می‌زند، مانند اتفاقی که به تازگی برای برنامه «به افق فلسطین» رخ داد. اگر قرار است فقط برای قشر خاصی برنامه خبری پخش کنیم، همان یک شبکه خبر کفایت می‌کند، اما اگر قرار است چندصدایی داشته باشیم، می شود به فکرشبکه های جدید خبری بود.»
از تعطیلی شبکه‌ها هم الگو بگیریم
علیرضا دباغ در پاسخ به این که صداوسیما برای راه‌اندازی شبکه «خبر ۲»، از رسانه‌های دنیا نیز الگو می‌گیرد، توضیح می‌دهد: «ما باید از تجارب دیگران استفاده کنیم و روی تجربیات آن‌ها کار کنیم. مثلا سال گذشته شبکه بی‌بی‌سی، رادیوی فارسی خود با قدمت ۸۰ ساله را کاملا تعطیل کرد. در حالی که اعتبار رادیو بی‌بی‌سی خیلی بیشتر از تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی بود که حدود ۱۰ یا ۱۲ سال است افتتاح شده، اما ناگهان آن را کنار می‌گذارد و استدلال‌هایی پذیرفتنی یا غیرپذیرفتنی دارد. می‌خواهم بگویم این طور نیست که فقط زایش شبکه‌ها قابل تقلید باشد، گاهی باید تعطیلی برخی شبکه‌ها را هم مدنظر قرار داد و از آن‌ها هم الگو گرفت. به نظرم در حوزه شبکه‌های خبری، بازار برای صداوسیمای ما اشباع شده است. یک شبکه خبر، یک شبکه خبری انگلیسی زبان پرس‌تی‌وی، یک شبکه اسپانیایی زبان هیسپان‌تی‌وی و یک شبکه خبری عربی زبان به اسم العالم داریم، این‌ها کفایت می‌کنند که ما حلقه اطلاع‌رسانی خود را تقویت کنیم. به جای افتتاح یک شبکه جدید ضعف‌های این‌ها را پوشش دهیم.»
چالش برای تامین محتوا
این کارشناس درخصوص واکنش‌های منفی درباره پخش زنده «اصلاح آسفالت بزرگراه قم – تهران» می‌گوید: «رسانه ملی پل ارتباطی میان مردم و مسئولان است، هرجا که مسئولان کار خوبی انجام دهند، صداوسیما حتما باید روی آن تاکید کند و آن اقدام را نمایش بدهد، اما از طرفی هم اگر جایی مشکلی وجود داشته باشد، آن را هم بزرگ نمایی کند، اما این کار را انجام نمی‌دهد و به همین دلیل برای مخاطب دوگانگی به وجود می‌آید. از طرفی هم وقتی در کنار شبکه خبر، یک شبکه خبری ۲۴ ساعته وجود داشته باشد، این شبکه هم نیاز به خوراک دارد. معمولا اتفاق خبری وابسته به سخنرانی‌ها و همایش‌ها از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب رخ می‌دهد و از ساعت ۱۲ شب به بعد در ایران عملا همه در حال استراحت هستند. البته که خبر هرگز تعطیل نمی‌شود، مثلا ممکن است حوادث، اتفاقات خوب یا بدی رخ بدهد و خبر آن‌ها قابل انتشار باشد که همان یک شبکه خبر کفایت می‌کند، اما وقتی یک شبکه خبر دوم راه‌اندازی می‌کنید و باید ۲۴ ساعته برنامه پخش کند، طبیعتا در بازه زمانی ۱۲ تا ۸ صبح اتفاق داخلی رخ نمی‌دهد.
قرار است اتفاق خارجی رخ بدهد؟ در درجه اول بسیاری از آن‌ها از بُعد محتوایی و فنی برای ما قابل پخش نیست، بنابراین لزومی ندارد یک شبکه ۲۴ ساعته راه‌اندازی کنید. نکته آخر این که تجربه راه‌اندازی شبکه «خبر ۲» روی اپلیکیشن تلوبیون باید مورد ارزیابی دقیق کارشناسی قرار گیرد و اگر موفقیتی داشت به فکر قرارگرفتن آن روی آنتن بود وگرنه همان نیز حذف شود که این امر از مدیر شجاعی مانند آقای جبلی برمی‌آید.»