حضور نخبگان در عرصه های حکمرانی و سیاستگذاری الزامی است – هشت صبح
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بابک نگاهداری در رویداد «گرای سیاستگذاری» که با حضور جمعی از نخبگان برگزار شد، با اشاره به اینکه در سیاستگذاری، اهمیت بینش کمتر از دانش نیست، اظهار کرد: به شما تبریک می‌گویم که تصمیم گرفته‌اید در مسیر سیاستگذاری و خیر عمومی قدم بردارید و دغدغه عمومی پیدا کردید.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ادامه داد: شاید بتوان گفت که بیشتر نخبگان، از ظرفیت نخبگانی که خود برای فعالیت‌های اقتصادی خصوصی استفاده می‌کنند که البته ارزشمند و مورد نیاز کشور است. اما لازم است که گروهی از نخبگان کشور، به حل مسائلی که جمعیت بزرگی از مردم را مخاطب قرار داده، اهتمام داشته‌باشند و نسبت به حل این مسائل دغدغه و احساس وظیفه پیدا کنند و نخبگانی که در عرصه‌های سیاستگذاری ورود می‌کنند، چنین رویکردی دارند که امری مبارک است.
حکمرانی تبدیل به امری دانش‌بنیان شده است
وی با بیان اینکه حکمرانی و سیاستگذاری تبدیل به امری دانش‌بنیان شده است، افزود: اگر در گذشته انتخاب حکمرانی و سیاستگذاری دانش‌بنیان، یک انتخاب بود، اکنون با توجه به اینکه همه تحولات امروز و آینده جهان در دست فناوری‌ها و پیشرفت‌های علمی است و اگر بپذیریم که علم و فناوری پیشران تحولات دنیا و تعیین کننده سیاست‌ها است، حضور نخبگان در عرصه‌های حکمرانی و سیاستگذاری، دیگر انتخاب نیست، الزام است.
نگاهداری با اشاره به پیچیدگی‌های حکمرانی در دنیای امروز، اظهار کرد: دیگر دوره سیاستگذاری‌های ساده تمام شده و نیاز است که ملاحظات مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی و… باید در کنار هم دیده شود و تأثیر و تأثر آنها در یکدیگر سنجیده شود، تا به یک سیاست خوب رسید.
وی تصریح‌کرد: بنابراین لازم است که نخبگانی از رشته‌های مختلف فنی، پزشکی، علوم انسانی و… در عرصه‌های سیاستگذاری ورود کنند.
ضرورت مشارکت نخبگان در حکمرانی
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ادامه داد: به‌صورت تاریخی و فرهنگی در کشور ما، نخبگان و به‌نوعی از ورود به عرصه‌های حکمرانی و سیاستگذاری پرهیز کرده‌اند.
وی ادامه داد: الان هم ادامه این فرهنگ را می‌بینید که اکثر صاحب نظران و اساتید در کشور، در جایگاه منتقد حاکمیت می‌ایستند و اینطور است که هرکسی بیشتر انتقاد کند، عالم‌تر جلوه می‌کند. درحالیکه اگر یک استاد یا نخبه از اداره کشور دفاع کند و درباره پیشرفت و آینده کشور صحبت کند، معمولاً مورد توجه افکار عمومی قرار نمی‌گیرد. این امر نشان‌می‌دهد که در ذهن فرهنگی و تاریخی ما چنین چیزی شکل گرفته و ما باید این را بشکنیم.
نگاهداری با اشاره به اینکه عرصه حکمرانی و سیاستگذاری، عرصه حضور علم، دانش و نخبگی است، افزود: حضور نخبگانی مانند شما که در اندیشکده‌ها حضور یافته‌اید، تأثیر فرهنگی خوبی در تصحیح نگرش‌ها و باورهای مردم نسبت به حضور عالمان و دانشمندان در عرصه حکومت و سیاستگذاری خواهد داشت.
کاربرد رویکرد نوآورانه در حکمرانی نوین
وی با بیان اینکه نخبگان باید نسبت به جهت‌گیری کلان سیاست‌های کشور، اشراف داشته باشند، افزود: در عرصه سیاستگذاری، چند مدل و الگو داریم. یک عده از رویکرد تقلیدی و ترجمه سیاست‌های نهادهایی مانند بانک‌جهانی، صندوق‌های بین المللی و… استفاده می‌کنند و معتقدند که به‌کارگیری همین روش‌ها، منجر به طی کردن همان مسیر پیش بینی شده از سوی نهادهای بین المللی خواهد شد، درحالیکه تجربه اکثر کشورهایی که چنین رویکردی را اتخاذ کردند، نشان‌می‌دهد که این روش پاسخ‌گو نخواهد بود و مشکلات کشورها را بیشتر می‌کند.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: این رویکرد شاید فقط در دو یا سه مورد از تجربه کشورها در تقلید اثر مثبت داشته که آن هم به‌دلیل همخوان بودن شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشور با روش‌های پیشنهادی نهادهای بین المللی بوده است.
وی با بیان اینکه این رویکرد در کشور ما طرفدارانی دارد، افزود: این گروه هر از گاهی یک سند بین المللی را می‌آورند و رونمایی کرده و انتظار دارند که عین این سند در کشور اجرا شود.
نگاهداری رویکرد دیگر در سیاستگذاری در کشور را، نفی مطلق سیاستگذاری‌های جدید دانست و گفت: این گروه معتقد هستند که این دنیا و مقصد نظام‌های غربی، عالم ماده و جهان مادی است درحالیکه مقصد ما از ابتدا آخرت بوده است بنابراین هیچ‌وجه اشتراکی بین ما و این افراد نیست. این گروه حتی استفاده از نکات مثبت تجربه غربی‌ها را صحیح نمی‌دانند و قائل به این هستند که تجربه زیسته بشری را باید به‌طور کلی به‌کنار گذاشت و یک طراحی بنیادی دیگری را از ابتدا طراحی کرد.
وی بیان کرد: اعتقاد بنده این است که این دو رویکرد، هیچ‌کدام توانایی ندارند که ما را به سرمنزل مقصود برسانند؛ نه تقلید کورکورانه و نه نفی مطلق تجربه‌های بشری. به نظر بنده باید رویکرد نوآوری و خلاقیت برای حل مسائل کشور را در پیش بگیریم؛ یعنی مسائل را با نگاه نوآورانه و خلاقانه با کمک نخبگان کشور حل کنیم و در یافتن این نوع راه‌حل‌ها، شرایط اجرایی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور را نیز لحاظ کنیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت: این رویکرد در بسیاری از بخش‌های کشور مشاهده نمی‌شود و ما باید بتوانیم این رویکرد را به همه‌جا تسری بدهیم.
مدیریت نمایشی؛ چالش سیاستگذاری در کشور
وی با اشاره به شیوه‌های نمایشی مدیریت در کشور، افزود: برخی مدیران به‌گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی دغدغه حل مسئله را ندارند. در پایان دوره این مدیران هم مشخص نمی‌شود که آیا توانسته‌اند مسئله از کشور را حل کنند یا نه؟ بود و نبود سازمانشان در مدیریت کشور در حل مسائل کشور تفاوتی داشته یا نه؟
نگاهداری توضیح داد: برخی مدیران دغدغه حل مسئله را ندارند؛ برخی دیگر هم توان حل کردن مسائل را ندارند به این دلیل که با شایستگی انتخاب نشده‌اند. چون نخبگان از ورود به سیاستگذاری پرهیز کرده و افراد معمولی در جایگاه نخبگان نشسته‌اند و برای مردم تصمیم‌گیری کرده‌اند.
وی به نخبگان حاضر در این جلسه توصیه کرد که حل نوآورانه مسائل را دغدغه خود قرار دهند و افزود: شما فرصت‌های شغلی دیگری نیز در اختیارتان قرار دارد، کسی که به‌دنبال فعالیت بخش خصوصی باشد، درآمد اقتصادی بیشتری را نسبت به کسی که به عرصه حکمرانی ورود کرده، کسب می‌کند. شما با همه سختی‌ها، مسیر سیاستگذاری را انتخاب کرده‌اید که اگرچه سرمایه و درآمد زیادی را به شما نمی‌دهد، اما سرمایه اجتماعی و فرهنگی زیادی را در اختیار شما قرار می‌دهد که وقتی این سرمایه‌ها را در کنار سرمایه اقتصادی قرار دهید، متوجه می‌شوید که آورده بیشتری را کسب کرده‌اید.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزود: با این حال اگر با نیات و اغراض دیگری به عرصه سیاستگذاری ورود کنید، اخلاص و روحیه جهادی را در خدمت رسانی و دغدغه مندی تان از دست دهید، به این سرمایه اجتماعی هم که نقطه قوت شما بود، دست نمی‌یابید. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنم مراقب باشید که خسرالدنیا و الآخره نشوید.
ضرورت ورود نخبگان راهبردی به عرصه سیاستگذاری
وی با بیان اینکه برای ورود به عرصه سیاستگذاری باید صبر راهبردی داشته‌باشید، گفت: مایلم عنوان نخبگانی را که در عرصه سیاستگذاری ورود می‌کنند، نخبگان راهبردی بنامیم. باید متوجه باشید که عرصه سیاستگذاری، زودبازده نیست و ممکن است که بازخورد کارتان را سال‌ها بعد ببینید یا اصلاً نبینید. بنابراین باید یک صبر راهبردی طولانی مدت داشته‌باشید و زود خسته نشوید. با این حال اگر کارتان را با نیت خالص و برای خدمت به خلق و حل مسائل مردم انجام دهید، مطمئن باشید که مأجور خواهید بود و خداوند برکات این رویکرد را با اشکال مختلف در زندگی تان جاری خواهد داد.
نگاهداری در ادامه سخنان خود با اشاره به جهت‌گیری متفاوت حکمرانی غربی و حکمرانی اسلامی، اظهار کرد: فهم و درک این جهت گیری بسیار مهم است تا بتوانید درک کنید که چه زمانی باید از حکمرانی غربی برای یافتن راه حل‌های نوآورانه استفاده‌کنید و چه زمانی باید در تجربیات آنان بازنگری کنید.
وی با بیان اینکه حکمرانی غربی اقتصادمحور است، ادامه داد: نهاد دولت آنان در بستر نهاد اقتصادی رفتار می‌کند و همه جهت گیری ها به‌سمت رشد اقتصادی و رفاه بیشتر است. ادعایشان هم همین است و می‌گویند که نظامی گری، تجارت و همه کارهایمان برای رشد اقتصادی بیشتر است. بنابراین در چنین نظام حکمرانی، جامعه باید به کارخانه و بنگاه اقتصادی تبدیل شود.
غایت نهایی انسان در حکمرانی اسلامی، تعالی است
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در حکمرانی اسلامی، غایت نهایی در تعلیم و تربیت انسان‌های متعالی، فاخر و رشد یافته تعریف‌شده، گفت: درحالیکه حکمرانی غربی جامعه را به‌سمت کارخانه شدن حرکت می‌دهد، حکمرانی اسلامی جامعه را به سمتی می‌برد که همه جامعه تبدیل به مدرسه و دانشگاه شود.
وی به بیانات امام‌خمینی (ره) اشاره کرد و گفت: جملاتی مانند «ایران را مدرسه کنیم» یا «دانشگاه مبدأ همه تحولات است» از سوی امام مطرح شده و تفاوت حکمرانی اسلامی و غربی را نشان‌می‌دهد.
نگاهداری تأکید کرد: در نظام اسلامی، اهمیت اقتصاد هم مطرح است، اما به این صورت که در مسیر آن، رشد و تعالی فعال اقتصادی هم فراهم شود. ربا به این دلیل در اسلام حرام شده که در آن هیچ فعالیت اقتصادی صورت نمی‌گیرد و بنابراین باعث رشد و تعالی فرد هم نمی‌شود.
وی با اشاره به روایتی از امام‌صادق (ع) مبنی بر اینکه تجارت هم مدرسه است، گفت: در نگاه اسلام به حکومت این مطرح می‌شود که باید به‌گونه‌ای تجارت شود که از مسیر تجارت هم رشد و تعالی انسان فراهم باشد.
تأکید اسلام و قانون اساسی بر مشارکت مردم در عرصه‌های اجتماعی
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در مبانی دینی و اسلامی ما، به مردم سالاری و مشارکت مردم در عرصه‌های اجتماعی تأکید جدی وجود دارد، افزود: با اینکه مشارکت و مردم سالاری در ایام اصلاحات با یک ادبیات دموکراسی و غربی مطرح شد، اما در نظام اسلامی، مردم باید در تصمیم‌گیری، مطالبه‌گری، نظارت و اجرا نقش آفرین باشند و این امر در قانون اساسی در همه موارد و در مقدمه آن، مورد تأکید بوده است.
وی ادامه داد: نگاه اسلامی این است که مردم باید فرصت یاد دادن و یاد گرفتن در مدرسه زندگی اجتماعی را داشته‌باشند. امکان تجربه و خطا کردن و آموختن باید برای مردم در بستر زندگی اجتماعی فراهم باشد.
نگاهداری گفت: در رأس نظام اسلامی، ولی فقیه قرار دارد؛ ولی فقیه یعنی دانشمند و عالم و به این ترتیب نهاد علم است که جامعه را راهبری می‌کند نه نهاد اقتصاد. به همین دلیل در جامعه اسلامی در مقایسه با جامعه غربی، حضور نخبگان در کشور، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
وی با بیان اینکه یک سیاست‌گذار باید دو ویژگی فضیلت و شخصیت را داشته‌باشد، افزود: سیاستگذاری، تصمیم‌گیری در دو راهی هاست، وقتی که شما می‌خواهید در چنین وضعیتی تصمیم‌گیری کنید، فضیلت به کار شما می‌آید تا انتخاب درستی داشته‌باشید. شخصیت هم به شما ثبات قدم در پیمودن مسیری که انتخاب کرده‌اید، می‌دهد.
توصیه رهبر انقلاب به آرمان گرایی واقع‌بینانه
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به توصیه رهبر انقلاب به سیاستگذاران و برنامه ریزان که آرمان گرای واقع بین باشند، افزود: گروهی بیش از آرمان‌گرایی هستند و گروه دیگر واقع‌گرا و اثر این نگاه‌ها را در دولت‌های مختلف دیده‌ایم.
وی ادامه داد: عده‌ای هم آرمان بین واقع‌گرا هستند؛ به این معنی که به آرمان‌ها نظر دارند، اما به‌دنبال واقعیت‌ها هستند. درحالیکه رهبر معظم انقلاب ما را به آرمان گرایی واقع‌بینانه دعوت کرده‌اند.
نگاهداری با بیان اینکه هر مجموعه‌ای اعم از جامعه، انسان و… نیاز به دو امر مهم بقا و کمال دارد، گفت: آرمان گرایی برای رساندن انسان و جامعه اهمیت دارد و واقع بینی برای بقا. بنابراین آرمان گرایی افراطی، باعث می‌شود جامعه نتواند بقا داشته‌باشد و واقع بینی افراطی هم جامعه را تبدیل به یک اجتماع بی هدف می‌کند که هردوی این رویکردها می‌تواند مردم را خسته کند یا باعث زوال و بی تحرکی در جامعه شود.
وی با تأکید بر اینکه افراد تحول‌آفرین، عموماً آرمان گرایان واقع بین هستند، گفت: آرمان گرایی افراطی باعث شکست جامعه در تحقق اهداف می‌شود و واقع بینی افراطی هم باعث می‌شود جامعه صرفاً برای حفظ وضع موجود تلاش کند.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب در ابتدای امسال و در دیدار با مسئولان بر اتخاذ مسیر تحول تأکید کردند، که این مسیر با آرمان گرایی واقع‌بینانه محقق می‌شود.
اهمیت شناسایی ریزنهادهای موفقیت در حکمرانی نوین
وی با اشاره به اینکه جهت سیاستگذاری در عالم تغییر کرده است، گفت: مرزهای بین حاکمیت و مردم بازآرایی می‌شود و اگرچه قبلاً حکومت داری مطرح بود، الان حکمرانی در حال ایجاد شدن است.
نگاهداری به تفاوت‌های حکومت داری و حکمرانی اشاره کرد و افزود: حکومت داری از جنس سخت افزاری است و ابزار آن عقلانیت است و با جهت از بالا به پایین حکومت می‌کند. در حالی که عقلانیت حکمرانی ارتباطی و مزیت آن نرم افزاری و اقناعی است. جهت حکومت هم از پایین به بالا تعیین می‌شود.
وی توضیح داد: حکمرانی به این معنی است که باید با بسیج ظرفیت‌های مردمی و مردمی سازی فعالیت‌ها، تحولات را رقم زد.
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: در بسیاری از کشورها، نهاد دولت توان حل مسائل را از دست داده و باید ریزنهادهای موفقیت را در پایین شناسایی کرده و به آن ضریب بدهیم و تکثیر کنیم و با رویکرد از پایین به بالا، تحول را ایجاد کنیم.
