تماشا کنید: بازرانی در پی سوغاتی تهران! / رئیس اقلیم کردستان عراق از ایران چه می‌خواهد؟
سامان نصراللهی/ سرویس بین‌الملل «انتخاب»: روز ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ نِچیروان بارزانی در صد هیئتی عالی‌رتبه از مقامات اقلیم کردستان عراق وارد تهران شد و با مقامات عالی ایران ازجمله رئیس‌جمهور و رهبر انقلاب دیدار کرد. انجام این سفر در شرایط کنونی از جنبه‌های گوناگونی دارای اهمیت است؛ زیرا این سفر بعد از چند اتفاق مهم ازجمله سفر اردوغان به اقلیم در اوایل اردیبهشت‌ماه، حمله موشکی ایران به مرکز موساد در اربیل اواخر دی‌ماه ۱۴۰۲، اوج گرفتن اختلافات داخلی در میان احزاب کردی در اقلیم کردستان و مهم‌تر از همه حمله موشکی ایران به اسرائیل انجام می‌گرفت.
واقعیت این است که علیرغم اختلافات و سرد شدن روابط ایران با اقلیم کردستان عراق که در بعضی مقاطع شاهد آن بوده‌ایم؛ اما روابط دو طرف به سبب اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیار نزدیک بوده است. به سبب همین درهم تنیدگی‌های چندوجهی و نیز تجربه سال‌ها حضور رهبران اقلیم کردستان در ایران شناخت دو طرف از همدیگر بسیار بالا است. در سایه چنین نزدیک تاریخی، ایران به‌طور سنتی و علیرغم بعضی تبلیغات مغرضانه که وجود دارد بزرگ‌ترین و صادق‌ترین حامی اقلیم کردستان عراق در برخورد با مشکلات و تهدیداتی بوده که با آن مواجه بوده است. این موضوعی است که حتی مقامات اقلیم کردستان بار‌ها به آن اشاره‌کرده‌اند.
برای مثال در ابتدای شهریور سال ۱۳۹۰ در جریان سفر تاریخی دکتر ظریف به اقلیم کردستان عراق، آقای مسعود بارزانی در کنفرانس مطبوعاتی به‌صراحت گفت: پس از حمله داعش بلافاصله ما از همه کشور‌ها درخواست کمک کردیم و ایران اولین دولتی بود که تسلیحات و کمک‌هایش را در اختیار ما قرارداد.
مسعود بارزانی در مصاحبه‌ای که چند ماه بعد و در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۰ با روزنامه حریت ترکیه داشت در مورد نجات شهر اربیل از دست داعش و نقش ایران با محوریت سردار سلیمانی چنین گفته بود:
داعش به دروازه‌های اربیل رسیده بود و بیم آن می‌رفت که شهر به‌زودی اشغال شود. من برای گرفتن کمک با آمریکایی‌ها، ترکیه، انگلیس، فرانسه و حتی عربستان تماس گرفتم که همه مقامات این کشور‌ها در جواب گفتند که فعلاً هیچ کمکی نمی‌توانند بکنند. او می‌گوید، اما بعدازاین بلافاصله با ایرانی تماس گرفتم و آن‌ها شماره سردار سلمیانی را به من دادند و من تاوَن با حاج قاسم تماس گرفتم و ایشان خیلی زود با ۵۰ نیرو به فرودگاه اربیل رسید. سریعاً به محل درگیری رفتند و نیرو‌های پیشمرگه را سازماندهی دوباره کردند و در عرض چند ساعت ورق به نفع ما برگشت. در ضمن کمک‌های تسلیحاتی ایران نیز به ما رسید. این موضوعی بود که نچیروان بارزانی رئیس فعلی اقلیم کردستان در سفر خود به تهران و در دیدار با مقامات ایرانی به‌درستی به آن اذعان کرد و بیان داشت که ایران در تمامی تحولات تاریخی و مهم در کنار اقلیم کردستان بوده است.
البته باید به یاد بیاوریم که با برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق در سوم مهر ۱۳۹۶ که با مخالفت گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی برگزار شد روابط دو طرف به سردی گرایید. جدا از آن یکی از اصلی‌ترین نارضایتی‌های ایران از اقلیم کردستان عراق قبل از هر چیزی نفوذ گروهک‌های تروریستی از خاک اقلیم به داخل ایران و انجام اقدامات تروریستی است که باعث واکنش ایران و انجام حملاتی به داخل خاک اقلیم برای تنبیه گروهک‌های تروریستی شده است. این موضوعی است که باعث شکل‌گیری نوعی ناخرسندی متقابل شده است. در این راستا ایران با امضای توافقنامه امنیتی با عراق در اواخر اسفند ۱۴۰۱ سعی کرده است دولت عراق و اقلیم را ملزم به کنترل مرز‌های خود کند که علیرغم اجرایی شدن آن ایران از عدم اجرای کامل این توافقنامه به‌خصوص در مورد اخراج گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب از اقلیم کردستان عراق ناراضی است. به نظر می‌رسد این موضوع، یکی از مهم‌ترین پرونده‌های روی میز رایزنی‌های دو طرف در تهران بوده که طی آن آقای بارزانی تلاش کرده است در این زمینه به ایران اطمینان خاطر بدهد. بااین‌حال مهم‌ترین نارضایتی ایران از اقلیم مربوط به نفوذ روزافزون اسرائیل در اقلیم کردستان عراق است که باعث افزایش توان اسرائیل در ایجاد اخلال و مزاحمت علیه ایران شده است. به‌طوری‌که باعث شد بعضی رسانه‌ها دولتی در ایران به اقلیم کردستان لقب اسرائیل دوم بدهند. در آخرین مورد بعد از حمله موشکی ایران به مقر موساد در اربیل در اواخر دی‌ماه ۱۴۰۲ روابط دو طرف تیره شد و مقامات کردستان عراق با لحن تندی این حمله ایران را محکوم کردند.
بعدازاین تحولات، اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه هم در سفری مهم در سوم اردیبهشت ۱۴۰۳ به بغداد و سپس اقلیم کردستان رفت که ازنظر برخی تحلیلگران و با توجه به امضا توافق‌نامه‌های امنیتی و اقتصادی بین طرفین می‌توانست به معنی کاهش نفوذ ایران در منطقه قلمداد شود. مخصوصاً اینکه ترکیه هم به‌طور سنتی حامی حزب دمکرات کردستان عراق و ایران بیشتر حامی اتحادیه میهنی کردستان بوده است؛ اما سفیر چند روز گذشته نچیروان بارزانی به تهران نشان داد واقعیت تا حد زیادی متفاوت است.
به نظر می‌رسد در شرایط حاضر ایران بعد از حمله موشکی به اسرائیل در حال باز تنظیم روابط منطقه‌ای خود از یک موضع مناسب‌تر است. واقعیت این است حمله ایران به اسرائیل کشور‌ها و مناطق پیرامون ایران ازجمله اقلیم کردستان را به یک جمع‌بندی جدید در مورد اراده و توانایی ایران برای حفاظت از منافع خود رسانده است. از طرفی در شرایط کنونی برای ایران هم بسیار مهم بود که با توجه به اثر منفی که حمله موشکی به اربیل در بیان افکار عمومی اقلیم کردستان داشت از آن‌ها به‌نوعی دلجویی کند و درعین‌حال ملاحظات و نگرانی‌های خود را هم به‌طور شفاف مطرح کند؛ زیرا اقلیم کردستان بخش مهمی از حوزه تمدنی ایران است که پیوندی ناگسستنی باهم دارند و دولت ایران تمایل ندارد که به قدرت نرم و پیوند تاریخی دو طرف آسیب جدی وارد شود. شاید به همین دلیل بود که تهران سطح بالایی از استقبال را از آقای بارزانی به نمایش گذاشت و با گرمی او را پذیرفت.
اگرچه احتمالاً خواسته‌های ایران در این سفر مربوط به مسائل امنیتی و ژئوپلیتیک و نیز گسترش روابط تجاری و اقتصادی بوده است، اما نچیروان بارزانی که هم‌اکنون در اربیل و بغداد با مشکلاتی مواجه است احتمالاً به‌جز این موارد خواسته‌های دیگری هم داشته است که به‌خوبی می‌داند اگر قابل‌حل باشند این تنها ایران است که می‌تواند آن‌ها را حل کند، مخصوصاً اینکه مسرور بارزانی نخست‌وزیر اقلیم هم چندی پیش پیرامون این مشکلات به آمریکا سفرکرده بود و تقریباً دست‌خالی برگشته بود.
بااینکه جزئیات سفر بارزانی به تهران چندان مشخص نیست؛ اما می‌توان حدس زد که آقای بارزانی از ایران خواسته است با توجه به نفوذ خود در مورد حل اختلاف بین اربیل و بغداد درزمینه فروش نفت منطقه اقلیم و نیز حقوق کارمندان ایفای نقش کند؛ اما موضوع مهم بعدی که برای شخص بارزانی و حزب دمکرات کردستان عراق اهمیت دارد این است که با رسیدن موعد انتخابات ششم پارلمانی این منطقه و به پایان آمدن دوران ریاست بارزانی نگرانی‌هایی در مورد آینده بین آن‌ها شکل‌گرفته است؛ بنابراین تلاش زیادی دارند تا انتخابات هر جور شده را به تعویق بیندازند. تحلیلگران معتقدند با توجه به نفوذ زیادی که ایران در میان احزاب کردی دارد، آقای بارزانی امیدوار است از ظرفیت ایران برای تعویق انتخابات استفاده کند؛ مخصوصاً اینکه آقای بارزانی به‌عنوان یک فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران شناخت عمیقی که از ایران دارد در نزد ایران هم به‌عنوان یک چهره معتدل شناخته می‌شود. بااینکه بعید است ایران بخواهد در بحث انتخابات اقلیم که مربوط به امور داخلی عراق و خود اقلیم است دخالت کند؛ ولی قدرت تأثیرگذاری تهران در حدی است که می‌تواند بر روابط اقلیم کردستان با بغداد و حتی روابط اربیل با سلیمانیه اثر بگذارد.
در پایان می‌توان گفت شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته است که این امیدواری وجود دارد که روابط ایران با اقلیم کردستان به شرایط قبل از همه‌پرسی سال ۲۰۱۷ بازگردد. تویی‌های آقای نچیروان بارزانی در شبکه ایکس گویای این است که او از این سفر راضی برگشته است؛ مخصوصاً اینکه به‌خوبی می‌داند سفرش به ایران حداقل موقعیت او را در مقابل رقبای هم‌حزبی برای کسب ریاست اقلیم کردستان عراق تقویت کرده است. اگرچه تعدادی از کارشناسان سفر بارزانی به تهران را بی‌ارتباط با انتخابات اقلیم کردستان می‌دانند؛ ولی به نظر می‌رسد جمع‌بندی نهایی مقامات اقلیم در مورد انتخابات این منطقه بعد از سفر بارزانی به تهران انجام خواهد شد.
