ببینید: سفر بی بازگشت «آقا موسی صدر» / همه روایت ها از ناپدید شدن امام موسی صدر

مهرشاد ایمانی؛ سرویس تاریخ «انتخاب»: ناپدیدشدن امام موسی صدر از آن دست موضوعاتی است که هنوز هم دارای ابهامات زیادی است و گویا قرار نیست هیچگاه خبر قطعی و روشنی از آنچه بر امام موسی صدر و همراهانش آمد، به دست آید.

صدر در سوم شهریور سال ۵۷ به دعوت معمر قذافی وارد لیبی می‌شود و شش روز بعد یعنی در روز نهم شهریور ربوده می‌شود. دولت لیبی در آن روز اعلام کرد که صدر با پرواز پرواز ۸۸۱ هواپیمایی آلیتالیا لیبی را به مقصد ایتالیا ترک کرده است و از همین لحظه است که تا به امروز هیچ خبری از او و همراهانش نشد. پلیس ایتالیا پس از انجام تحقیقات از تمامی هتل‌ها، مسافرخانه‌ها و دیگر مراکز اعلام کرد هیچ مدرکی مبنی بر این که سید موسی‌صدر پا به خاک ایتالیا گذاشته باشد، در دست نیست. خدمه پرواز آلیتالیا، پروازی که موسی صدر با آن به رم رفت، نیز در بازجویی‌هایی که پسی از ناپدید شدن موسی صدر انجام شد، هیچ‌کدام به خاطر نمی‌آوردند که موسی صدر را در هواپیما دیده باشند.

واتیکان و دستگاه قضایی ایتالیا و لبنان ورود او را به خاک ایتالیا تکذیب کردند و اعلام کردند که صدر وارد این کشور نشده است. البته گفتنی است که ۲۷ سال بعد دادگاهی در ایتالیا با رد ادعاهای پیشین پلیس ایتالیا و براساس تحقیقاتی که فرانکو لونتا بر روی این پرونده انجام داده بود، اعلام کرد موسی صدر پا به خاک ایتالیا گذاشته و پس از آن به دلایل نامعلومی ناپدید شده است و اعلام کرد بر اساس حکم این دادگاه مدرکی دال بر دخالت حکومت لیبی در ربودن موسی صدر به دست نیامده است. این حکم مورد اعتراض شدید حزب امل قرار گرفت و سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان آن را حکمی سیاسی دانست. صادق طباطبایی هم در سال ۵۸ یعنی یک سال بعد از ناپدید شدن امام موسی صدر به قطعیت گفته بود که صدر از لیبی خارج نشده ادعای خروج او از لیبی از سوی دولت قذافی برای فرار از مسئولیت مطرح می‌شود. او همچنین مدعی شده بود که آمریکا در ناپدیدشدن امام موسی صدر نقش داشته است. او گفته بود: «در این نکته که آمریکا می‌تواند در این توطئه نقشی داشته باشد کوچک‌ترین شکی نیست، ضمنا تقارن مفقود شدن امام موسی صدر با انقلاب ایران که مصادف با ایجاد تضییعاتی برای رهبر انقلاب اسلامی ایران [بود]نشان می‌دهد که این یک توطئه‌چینی بین‌المللی بوده است به این دلیل که امام موسی صدر می‌توانست بازوی انقلاب اسلامی ایران از جهان عرب باشد».

در تمام این سال‌ها روایت‌های مختلفی درباره سرنوشت امام موسی صدر مطرح است. سال ۹۰ و در پی سقوط معمر قذافی، احمد رمضان‌پور نرگسی یکی از نزدیکان قذافی در مصاحبه‌ای با شبکه خبری الهلال، گفت که موسی صدر در سفرش به لیبی در سال۵۷ و بعد از ملاقاتش با قذافی، به دستور قذافی کشته شده است. وزیر اطلاعات قذافی هم در شهریورماه ۱۳۹۱ اعلام کرد که موسی بلافاصله پس از مشاجره با قذافی، کشته و در حومه پایتخت دفن شده است. البته خانواده صدر هرگز این ادعا را نپذیرفتند. بنابراین نمی‌شود این روایت را به طور کامل تأیید کرد اما باید گفت  که روایت این دو نفر مبتنی بر یک روایت دیگر است؛ منصور قدر، سفیر ایران در لبنان، معتقد است که قذافی به دلیل پرداخت پول‌هایی به صدر برای فعالیت‌های ضداسرائیلی از او انتظار داشته است که تحت امرش عمل کند اما صدر راه خود را می‌رفت و پس از یک عملیات توسط جنبش امل که منجر به کشته شدن ۱۱ نفر از نیروهای سازمان ملل می‌شود، صدر ترجیح می‌دهد از فعالیت‌های نظامی کناره بگیرد. در سفر آخری صدر به لیبی داشته با قذافی دیدار می‌کند و قذافی او را مورد مؤاخذه قرار می‌دهد که صدر هم پاسخ تندی به قذافی می‌دهد و میان این دو مشاجره در می‌گیرد و گفته می‌شود در اینجاست که قذافی دستور قتل او را صادر می‌کند. پرویز ثابتی هم روایتی مشابه همین روایت را ارائه می‌دهد.

متعاقب سرنگونی قذافی گزارش‌هایی مبنی بر مرگ موسی صدر منتشر شد. سایت «آینده» به نقل از دکتر کنی نوشت که سرویس اطلاعاتی مصر گزارش داده بود که صدر به دستور قذافی اعدام شده و جسدش در یک بلوک بتونی به قعر اقیانوس انداخته شده است.

عبدالمنعم الهونی، نماینده شورای انتقالی لیبی در قاهره هم می‌گوید: «قذافی مدعی آگاهی از همه امور سیاسی و دینی بود. در طول یک دیدار قذافی به مذهب تشیع پرداخت و در آن تشکیک کرد و پاسخ موسی صدر نیز شدید بود و او قذافی را به ناآگاهی از علوم دینی اسلام به صورت کلی و همچنین ناآگاهی از مذهب شیعه و سنی متهم کرد. پس از آن قذافی به موسی صدر دشنام داد و صدر نیز در مقابل قذافی را به خیانت و مزدوری متهم کرد. پس از این جریان بود که قذافی فرمان قتل موسی صدر را صادر کرد».

روایت حسنی مبارک، رئیس‌جمهور مخلوع مصر در مارس ۲۰۱۲ در روزنامه مصری «روز الیوسف» گفته بود که قذافی دستور کشتن فوری سید موسی صدر را صادر کرد ولی پیش از آن به زیردستان خود دستور داد ابزار شکنجه را حاضر کنند و خود شخصا سید موسی صدر را شکنجه داد. سید موسی صدر پس از چهار ساعت شکنجه از هوش می‌رود. قذافی در نهایت به زیردستان خود دستور داد، سید موسی صدر و همراهانش را به قطعه‌های سنگین آهنی بسته و آنان را به داخل دریای مدیترانه و در آخرین منطقه مرزی آب‌های لیبی بیندازند».

سید محمد کاظم موسوی بجنوردی هم می‌گوید که روزی از یاسر عرفات درباره سرنوشت صدر سوالی پرسید و عرفات در پاسخ گفت که او کشته شده است. جلال‌الدین فارسی هم چندسال پیش در گفت‌وگو با خبرگزاری «فارس» گفته بود که صدر به دستور قذافی کشته شده است.

در مقابل این روایت‌ها برخی باور دارند که امام موسی صدر کشته نشده است. قاضی حسن الشامی، دبیر کمیته پیگیری ناپدید شدن موسی صدر در ۱۰ شهریور سال ۹۹ در نامه‌ای از تلاش‌های گروهش برای یافتن ابراز امیدواری کرد و گفت: ما فقط و فقط زندان فعلی امام موسی صدر را پیدا نکرده‌ایم».

خواهرزاده و داماد امام موسی صدر هم بر اساس اخباری که از برخی زندانیان آزاد شده در لیبی وجود داشت، مرگ صدر را تأیید نمی‌کنند و می‌گویند که او در زندان‌های لیبی زندانی است. چند سال پیش هم محمد کرمی‌راد، عضو وقت کمیته بررسی وضعیت موسی صدر در مجلس گفت که براساس اسنادی که خانواده او در اختیار مجلس قرار داده‌اند قرائن و شواهد حاکی از زنده بودن صدر است و کسانی که با وی بوده‌اند، زنده بودن موسی صدر را تأیید کردند.

محمدعلی مهتدی، دیپلمات سابق و عضو سابق کمیته پیگیری وضعیت امام موسی صدر هم سال ۹۷ در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایرنا» علت ربوده‌شدن صدر را مرتبط با انقلاب سال۵۷ ایران دانسته بود و گفته بود: «در زمانی که انقلاب اسلامی در حال پیروزی بود، صدر در مقاله‌ای در روزنامه لوموند چاپ پاریس حمایت کامل خود را از انقلاب اسلامی ایران ابراز و تأکید کرد این انقلاب هیچ ارتباطی با کمونیسم و اتحاد شوروی ندارد و یک حرکت اجتماعی و فرهنگی است و از همه جهانیان خواست از این انقلاب حمایت کنند.

گفته های او در روزنامه لبنانی السفیر هم به چاپ رسید. در پاریس هم از قول امام خمینی در درس ولایت فقیه، نقل شده است، اگر انقلاب ما پیروز شود امام موسی صدر در این انقلاب نقش مهمی خواهد داشت. بنابراین یکی از علل ربوده شدن او را به مساله پیروزی انقلاب اسلامی ارتباط می دهند تا نتواند نقش سازنده ای داشته باشد».

همه این روایت‌ها نشان می‌دهد هیچ سخن قطعی‌ای نمی‌توان درباره علت و جزئیات ناپدیدشدن امام موسی صدر ارائه داد اما یک امر تا حد زیادی مشخص شده است؛ ردپای آشکار معمر قذافی در این پرونده.